Το αξονικό μήκος του οφθαλμού στους μύωπες αυξάνεται ΠΡΙΝ την εμφάνιση της μυωπίας

Μια πρόσφατη μελέτη* διερεύνησε αλλαγές στη βιομετρία του οφθαλμού (ισχύ, αξονικό μήκος κλπ) σε ένα πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου παιδιών στη Σιγκαπούρη ΠΡΙΝ και μετά την εμφάνιση της μυωπίας.

Το ενδιαφέρον εύρημα αφορούσε το ρυθμό αύξησης του αξονικού μήκους, ο οποίος ήταν μεγαλύτερος στα παιδιά που εμφάνισαν μυωπία ακόμα και 1-2 χρόνια ΠΡΙΝ την εμφάνιση της σε σχέση με τα παιδιά που παρέμειναν εμμέτρωπες (0.37 mm το χρόνο για τα παιδιά που κατέληξαν μύωπες σε σύγκριση με 0.14 mm το χρόνο για τα παιδιά που παρέμειναν εμμέτρωπες)! 

Αυτή η παρατήρηση είναι πολύ σημαντική σχετικά με τις ενέργειες πρόληψης της μυωπίας. Είναι προφανές ότι νέες κλινικές μελέτες χρειάζεται να εκπονηθούν ώστε να αξιολογήσουμε τις υπάρχουσες οπτικές παρεμβάσεις για τη διαχείριση της μυωπίας (όπως η ορθοκερατολογία) ΠΡΙΝ από την εμφάνιση της μυωπίας σε παιδιά που παρουσιάζουν σημαντική αύξηση του αξονικού μήκους του οφθαλμού τους!

*Rozema J, Dankert S, Iribarren R, Lanca C, Saw S-M. Axial growth and lens power loss at myopia onset in Singaporean children. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2019; 60:3091–3099. https://doi.org/10.1167/iovs.18-26247

Η σημασία της επιλογής των κατάλληλων φακών επαφής στην επιβράδυνση της εξέλιξης της μυωπίας σε παιδιά

Eίναι πια αποδεδειγμένο ότι ο οφθαλμός, μέσω ενός αυτόνομου μηχανισμού, χρησιμοποιεί την κατεύθυνση της αξονικής και περιφερικής αφεστίασης (defocus) για να προσδιορίσει πιθανή μυωπική ή υπερμετρωπική διαθλαστική κατάσταση και να την αντισταθμίζει ανάλογα, κατά τη διαδικασία της εμμετρωποίησης. Η οπτική πληροφορία στην περιφέρεια του αμφιβληστροειδή έχει, μάλιστα, σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη του οφθαλμού, λόγω της μεγαλύτερης έκτασής της και του μηχανισμού της χωρικής άθροισης (spatial summation) των αποκρίσεων πολυάριθμων φωτοϋποδοχέων.

Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι οι μυωπικοί οφθαλμοί παρουσιάζουν στην περιφέρεια του αμφιβληστροειδή μία ροπή προς σχετική περιφερική υπερμετρωπία εν συγκρίσει με την αξονική διάθλαση, με αποτέλεσμα οι συμβατικοί τρόποι διόρθωσης της μυωπίας (γυαλιά ή φακοί επαφής) να έχουν ως κατάληξη την «υπερδιόρθωση» της μυωπίας στην περιφέρεια του αμφιβληστροειδή, γεγονός που μπορεί να διαταράξει τη διαδικασία της εμμετρωποίησης, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά στερούνται δραστηριοτήτων σε εξωτερικούς χώρους.

Μάλιστα, δεκάδες πια κλινικές έρευνες έχουν καταλήξει ότι η μυωπία μπορεί να επιβραδυνθεί στα παιδιά όταν χρησιμοποιούμε είτε ορθοκερατολογικούς, είτε πολυεστιακούς φακούς επαφής (distance centered - κεντρική περιοχή διόρθωση για μακριά), που εξασφαλίζουν μυωπική εστίαση του φωτός στην περιφερεια του αμφιβληστροειδή.

Μια πρόσφατη δημοσίευση από τo BLINK Study Group* , παρουσίασε αποτελέσματα μετά από 3 χρόνια “θεραπείας” με πολυεστιακούς φακούς επαφής distance centered (με "high” ή “med” add) σε 292 παιδιά ηλικίας 7-11 ετών με μυωπία μεταξύ -0.75 και -5.00 D, δείχνοντας ότι επιτυγχάνεται μεγαλύτερη επιβράδυνση της μυωπίας, μέσα στα 3 έτη, στα παιδιά που χρησιμοποίησαν πολυεστιακούς ΦΕ με "high add" σε σύγκριση με αυτά που χρησιμοποίησαν ΦΕ με “med add". Πιο συγκεκριμένα, η αύξηση στη μυωπία ήταν −0.60 D για τα παιδιά με ΦΕ με "high add", −0.89 D με τους ΦΕ με “med add” και −1.05 D με τους συμβατικούς μονοεστιακούς ΦΕ. Η διαφορά στην εξέλιξη της μυωπίας μεταξύ των παιδιών με “med add” και “high add” ΦΕ ήταν 0.30 D (95% CI, 0.13-0.47). Αντίστοιχα,η αύξηση του αξονικού μήκους ήταν 0.42 mm για τα παιδιά με ΦΕ με "high add", 0.58 mm με τους ΦΕ με “med add", και 0.66 mm με τους συμβατικούς ΦΕ.

Αν και απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την κατανόηση της κλινικής σημασίας των παρατηρούμενων διαφορών, τα αποτελέσματα και αυτής της έρευνας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο σημαντικότερος παράγοντας που διαταράσσει τη διαδικασία της εμμετρωποίησης κι επηρεάζει την εξέλιξη της μυωπίας στα παιδιά, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά στερούνται δραστηριοτήτων σε εξωτερικούς χώρους, είναι η “ανομοιογένεια" στην αμφιβληστροειδική διαθλαστική εστίαση. Δεν είναι τυχαίο ότι η επιβράδυνσης της μυωπίας είναι μεγαλύτερη με την τεχνική της ορθοκερατολογίας που προκαλεί σημαντικότερη υποδιόρθωση της μυωπίας στην περιφέρεια.

Είναι σημαντικό, επομένως, όλοι μας να κατανοήσουμε τους παραπάνω οπτικούς μηχανισμούς εμμετρωποίησης και να δράσουμε προς όφελος των παιδιών που παρουσιάζουν μυωπία, ακόμα και σε αρχικά στάδια, προλαμβάνοντας την εξέλιξή της σε μια παθολογική κατάσταση, με την επιλογή "προϊόντων" που είναι διεθνώς ασφαλείς και αποδεδειγμένα επαρκείς.

_________

*Walline et al. Effect of High Add Power, Medium Add Power, or Single-Vision Contact Lenses on Myopia Progression in Children. JAMA. 2020;324(6):571-580. doi:10.1001/jama.2020.10834

Μυωπία στην παιδική ηλικία και η πιθανότητα απόκτησης παθολογικής μυωπίας

Eίναι προφανές ότι ως κοινωνία σαφώς δεν έχουμε ακόμη ευαισθητοποιηθεί για τις επιπλοκές που σχετίζονται με τη μυωπία και τις σοβαρές επιπτώσεις τους. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμου με μυωπία γεννήθηκε μετά το 1970, αυτός ο πληθυσμός δεν έχει φτάσει ακόμη στην ηλικία των 50 ετών, όταν οι σχετικές επιπλοκές του αυξημένου αξονικού μήκους του οφθαλμού, όπως καταρράκτης, γλαύκωμα και μυωπική ωχροπάθεια, συνήθως αρχίζουν να εμφανίζονται. Είναι δυστυχώς αναμενόμενο τις επόμενες δεκαετίες η μυωπία να αποτελέσει τη μεγαλύτερη απειλή για την οφθαλμική υγεία.

Η αναγνώριση της μυωπίας ως ένα κρίσιμο πρόβλημα από τους επαγγελματίες περίθαλψης της όρασης είναι απλά η αρχή, αλλά χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι η αντιμετώπισή της αφορά πολλά περισσότερα από την απλή διόρθωσή της με γυαλιά, φακούς επαφής ή με διαθλαστική επέμβαση ! Αυτοί οι τρόποι διόρθωσης δεν σταματούν την εξέλιξη της μυωπίας και το αυξανόμενο ρίσκο άλλων παθήσεων, απλά προσφέρουν ευκρινή και λειτουργική όραση.

Το παρακάτω μοντέλο του Noel Brennan*, βασίζεται στα δεδομένα που παρουσιάστηκαν στη σχετική δημοσίευση των Pärssinen και Kauppinen** και παρουσιάζει γραφικά την πιθανότητα κάποιος να αποκτήσει υψηλή μυωπία (<-5D) σε σχέση με την ηλικία που χρειάστηκε για πρώτη φορά γυαλιά για τη διόρθωση της μυωπίας του. 

Καταλαβαίνουμε ότι, αν και συνήθως έχουμε την τάση να περιμένουμε πιθανή εξέλιξη τη μυωπίας μέσα στο επόμενο διάστημα, για τα περισσότερα παιδιά που εμφάνισαν μυωπία στην ηλικία των 8-10 ετών, ο χρόνος δεν γυρνάει πίσω ! Όποια καθυστέρηση στην αντιμετώπιση της μυωπίας με τους τρόπους που σήμερα γνωρίζουμε ότι μπορούν σημαντικά να επιβραδύνουν την εξέλιξή της θα είναι επιβαρυντική: μην ξεχνάμε ότι κάθε μείωση κατά ΜΙΑ (1) διοπτρία στην εξέλιξη της μυωπίας μειώνει το ρίσκο για εμφάνιση μυωπικής ωχροπάθειας κατά περίπου 40%.***

Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία, ενημερώστε τους γονείς των παιδιών σχετικά με τους νέους οπτικούς τρόπους αντιμετώπισης της μυωπίας τους.

_________________________

*Νοel Brennan. Why Every Myopic Child Needs To Be Treated. Review of myopia management. November 16, 2020

**Pärssinen O, Kauppinen M. Risk Factors for High Myopia: A 22-Year Follow-up Study from Childhood to Adulthood. Acta Ophthalmol 2019;97:510-8. 

***Bullimore MA, Brennan NA. Myopia Control: Why Each Diopter Matters. Optom Vis Sci 2019;96:463-5.

Ophthalmic Optics, Contact Lenses and Visual Perception: an optometric approach (Επιμορφωτικό πρόγραμμα ΚΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ)

Μετά την “αναβολή” των προκηρύξεων για νέους φοιτητές στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών “Οπτική και Όραση” του Πανεπιστημίου Κρήτης (που λειτούργησε από το 2003 μέχρι το 2019) και στο Μ.Π.Σ. Τεχνικές Οπτομετρικού Ελέγχου στο Πανεπιστήμιο Δυτική Αττικής, υπάρχει εμφανώς έλλειψη οργανωμένης μεταπτυχιακής εκπαίδευσης ("δια βίου μάθησης”) στο αντικείμενο της οπτικής του οφθαλμού και της όρασης. 

Σε κάθε περίπτωση, εδώ και αρκετό διάστημα υπήρχε η σκέψη διαμόρφωσης μίας ευέλικτης και "συγκεντρωμένης" εκπαιδευτικής ενότητας μαθημάτων, που θα πραγματοποιούνταν μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας (webinars). Είναι κατανοητό, ότι μέσω της εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης δεν είναι εφικτό να καλυφθούν όλα τα αντικείμενα επιστημονικού και κλινικού ενδιαφέροντος (και ειδικά το πρακτικό μέρος που απαιτεί δια ζώσης επικοινωνία), όσο και να έχουν εξελιχθεί οι διαδραστικές εφαρμογές του e-learning. 

Γι' αυτό το λόγο, και με βάση μία διδακτική εμπειρία 20 ετών σε μεταπτυχιακό επίπεδο στην Ελλάδα και στην Αγγλία, και τις καθημερινές γνωστικές απαιτήσεις ενός κλινικού (eyecare practitioner) στην πρωταβάθμια περίθαλψη της όρασης, κατέληξα στη διαμόρφωση μίας ενότητας 22 διαλέξεων που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ευέλικτο πρόγραμμα “Δια Βίου Μάθησης”. Ο τίτλος “Ophthalmic Optics, Contact Lenses and Visual Perception: an optometric approach “ περιγράφει κατά κάποιον τρόπο τη συμμετοχή της προσωπικής εμπειρίας στη διαμόρφωση του προγράμματος.

Το επιμορφωτικό πρόγραμμα εγκρίθηκε (21-12-2020) από το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (ΚΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ) του Πανεπιστημίου Κρήτης για εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση. Ως αποτέλεσμα, η επιτυχής ολοκλήρωσή του θα εξασφαλίζει Πιστοποιητικό Επιμόρφωσης από το Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει 22 παρουσιάσεις (44 ώρες διδασκαλίας) και μπορείτε να το βρείτε εδώ. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ημερομηνίες διεξαγωγής και τη διάρκεια του προγράμματος, καθώς και για το κόστος συμμετοχής θα ανακοινωθούν σύντομα.

__________________________

Course outline

It is evident that the quality of clinical service provided by an eye care practitioner is a function of his/her clinical skills and the provision of state-of-the-art instrumentation facilities and ophthalmic products. The pace of technological and scientific development is much faster today than it was 50 years ago. In the past, when an innovative idea was proposed by a scientist or clinician it was usually followed by a lengthy period of development before any direct application was attempted. This relatively long transitional period allowed widespread discussion of the idea before any practical application was attempted, so that any outcome could be smoothly integrated into clinical practice. In contrast, today’s academic and commercial pressures frequently force premature publication and exploitation of new ideas, methods and therapeutic interventions. Thus, the eye care practitioner, and especially the optometrist, should be equipped with basic knowledge about visual function and functional vision and have full understanding of cutting-edge technology to diagnose, evaluate and manage any refractive condition and decide on the interventions needed to optimise / rehabilitate visual performance. 

This course offers a range of basic and advanced knowledge on ophthalmic optics, contact lenses and new technologies for evaluating and correcting visual performance that can bridge the gap between scientific interpretations and patients’ needs, satisfaction and complaints, offering to the eye care practitioner an ongoing search for improved methods of diagnosis and rehabilitation. 

_________________________

Academic director: Sotiris Plainis, PhD, (18 lectures)

Scientific director: Prof Miltiadis Tsilimbaris,+ (1 lecture)

Course Instructors

Sophia Panagopoulou PhD**, (2 lectures)

Aris Pallikaris PhD* (1 lecture)

_________________________

Course presentations

1. Human visual perception and natural selection

2. The optical structures and the aberrations of the eyes: from single to human eyes*

3. Emmetropisation and myopia progression: a refractive error or a disease?

4. Accommodative function:“errors” in focus, fluctuations and dynamics

5. Gaze, eye movements and fixation

6. Wavelengths, colour perception and colour anomaly

7. Binocular vision: summation vs.rivalry

8. Evaluating visual performance: visual acuity, contrast sensitivity and beyond threshold 

9. Ageingofthehumaneye:opticsvs.perception

10. Presbyopia: why does it come so early in our life?

11. Correcting presbyopia: progressive power lenses

12. Contact lenses in 2020: where are we heading?

13. Optics of contact lenses: what should we know?

14. Corneal topography: normal vs. irregular cornea**

15. Correcting astigmatism with contact lenses: soft vs RGP

16. Fitting a presbyope with contact lenses: multifocals vs. monovision

17. Myopia control and its clinical importance: orthokeratology vs. extended DOF CLs 

18. Fitting the irregular cornea with contact lenses: corneal vs. semi-scleral / scleral

19. Correcting refractive error and presbyopia with surgical techniques** 

20. Ocular disease: acquired vs. inherited pathologies+

21. Low vision patients: how to improve their visual experience

22. Visual electrodiagnosis in retinal and post-retinal disease

Είναι επικίνδυνο το μπλε φως από λαμπτήρες LED και άλλες πηγές λευκού φωτός ;

Το "μπλε" φως χαρακτηρίζει γενικά ένα μέρος του ορατού φωτός κοντά στο υπεριώδες, που κυμαίνεται από 380 έως 500 nm, και έχει σχετικά υψηλή ενέργεια (η ενέργεια ενός φωτονίου είναι υψηλότερη όσο μικρότερο ειναι το μήκος κύματός του)  Το μπλε φως αναλύεται περαιτέρω σε μπλε-ιώδες φως (περίπου 380 έως 450 nm) και μπλε-τυρκουάζ φως (περίπου 450 έως 500 nm). Αυτός ο διαχωρισμός έγινε, χωρίς σημαντική τεκμηρίωση,  για να διαχωριστεί κάπως το "πιθανά επιβλαβές" (380-450) από το "αθώο" και "λειτουργικό" (450-500) μπλε φως. Και αυτό γιατί είναι καλά τεκμηριωμένο εδώ και δεκαετίες ότι κάποια έκθεση σε μπλε φως είναι απαραίτητη για την καλή υγεία (βιταμίνη D), ενώ ταυτόχρονα βοηθά στη μνήμη και τη γνωστική λειτουργία του εγκεφάλου και αυξάνει αυξάνει την εγρήγορση και τη διάθεση. Επίσης, το μπλε φως είναι πολύ σημαντικό για τη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού, που αποτελεί το βιολογικό ρολόι του ανθρώπινου οργανισμού, ρυθμίζοντας πολλές ζωτικές λειτουργίες και τον κύκλου του ύπνου ανάλογα την ημερήσια διακύμανση του φωτός. Η έκθεση στο μπλε φως κατά τις ώρες της ημέρας βοηθά στη διατήρηση ενός υγιούς κιρκάδιου ρυθμού. Ο κιρκάδιος ρυθμός είναι γνωστό ότι διαταράσσεται από την έλλειψη μπλε φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά ίσως και να διαταράσσεται και από την έκθεση σε μπλε φως αργά το βράδυ (όταν διαβάζουμε ένα μυθιστόρημα ή ενασχολούμενοι με τα social media σε έναν tablet ή υπολογιστή πριν από τον ύπνο), προκαλώντας ενδεχομένως άγρυπνες νύχτες και κούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Το μπλε φως, λόγω της υψηλής σχετικά ενέργειάς του, τα τελευταία χρόνια ενοχοποιήθηκε με την πρόωρη εμφάνιση καταρράκτη, την αύξηση του ρίσκου εμφάνισης εκφυλίσεων στον αμφιβληστροειδή και με αυξημένη οπτική κόπωση (digital eyestrain)  λόγω της παρατεταμένης χρήσης οθονών υπολογιστών, tablets και κινητών που εκπέμπουν μπλε φως. Ως αποτέλεσμα, σχεδόν όλοι οι κατασκευαστές οφθαλμικών φακών εκμεταλλεύτηκαν τις παραπάνω θεωρητικές υποθέσεις και άμεσα κυκλοφόρησαν στην αγορά φακούς με αντιανακλαστικές επιστρώσεις που ανακλούν το φάσμα του “μπλε" (είτε μόνο το μπλε-ιώδες, είτε ακόμα μικρότερο σε εύρος φάσμα), υπερ-διαφημίζοντας τα οφέλη αυτών των φακών και τις βλαβερές συνέπειες του μπλε φωτός από τις ψηφιακές συσκευές και τους λαμπτήρες LED. 

Mέχρι πρόσφατα, αν και υπήρχαν ενδείξεις ότι το μπλε φως είναι τοξικό για τον αμφιβληστροειδή σε σημαντικές ποσότητες, δεν υπήρχαν ερευνητικά δεδομένα και κλινικά στοιχεία που να δείχνουν ότι η έκθεση στο "τεχνητού" μπλε φως των ψηφιακών συσκευών, είναι επιβλαβής και σχετίζεται με τα παραπάνω συμπτώματα και τις οφθαλμικές παθήσεις. 

Εξάλλου, το επίπεδο έκθεσης σε μπλε φως από τις οθόνες υπολογιστών με φωτισμό διόδου LED, και άλλες πηγές φωτισμού που χρησιμοποιούνται για οικιακό φωτισμό και φωτισμό γραφείου, είναι αρκετές τάξεις μεγέθους κάτω από το όριο που μπορεί να προκληθεί κάποια βλάβη και από τα επίπεδα έκθεσης στο φυσικό φως της ημέρας. Αυτό που είναι δύσκολο να αντιληφθούμε είναι ότι «δεν υπάρχουν ασφαλή μήκη κύματος, μόνο ασφαλείς ποσότητες».

Με τη βοήθεια ενός τηλε-φασματοφωτόμετρο μετρήθηκε η φασματική κατανομή του φωτός από οθόνες υπολογιστών και τηλεόρασης (καθοδικός σωλήνας, οθόνη πλάσματος, οργανικά LED και οθόνες με οπίσθιο φωτισμό από λαμπτήρες ψυχρής καθόδου και / ή LED),  από προβολείς για οικιακή χρήση (LED και λαμπτήρες φθορισμού) και αντικείμενα σε υπαίθριο ηλιόλουστο περιβάλλον. Τα φασματικά δεδομένα αναλύθηκαν για την αναλογία του μπλε φωτός και της φωτεινότητας. 

Είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι οι λαμπτήρες LED είχαν ενοχοποιηθεί λόγω του φάσματος εκπομπής τους (βλ. παρακάτω χαρακτηριστική εικόνα στα αριστερά), όπου σε σχέση με ένα λαμπτήρα βολφραμίου αλογόνου, παρουσιάζει μια κορύφωση στο μπλε-ιώδης (~450nm). Αυτή η κορυφή, όμως είναι παραπλανητική για δύο λόγους. Πρώτον, η πηγή LED θα φαινόταν πολύ πιο φωτεινή, επειδή τα LED έχουν πολύ μεγαλύτερη φωτεινή απόδοση (έξοδος φωτός ανά είσοδο ηλεκτρικής ισχύος) και επομένως είναι απαραίτητη η κανονικοποίηση ώστε οι δύο πηγές να εξισωθούν για τη φωτεινή ενέργεια. Δεύτερον, τα δεδομένα είναι για LED στο φως της ημέρας, το οποίο θα φαίνεται πολύ πιο μπλε από την πηγή πυρακτώσεως. Η εικόνα στα δεξιά δείχνει τα δεδομένα για μια ζεστή λευκή πηγή LED αντί για την πηγή σε φως ημέρας. Ενώ η μπλε κορυφή είναι ακόμα εμφανής, είναι πολύ λιγότερο έντονη. Κατά συνέπεια, η αναπαράσταση των διαφορών μεταξύ φωτεινών πηγών χρειάζεται πάντα να εξισώνεται για φωτεινότητα και χρώμα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης (βλ. παρακάτω διάγραμμα) έδειξαν ότι οι λαμπτήρες LED δείχνουν ουσιαστικά τις ίδιες αναλογίες μπλε φωτός με τους λαμπτήρες φθορισμού, και ότι η ποσότητα του μπλε φωτός σε μια πηγή είναι ουσιαστικά ανεξάρτητη από την τεχνολογία της φωτεινής πηγής, αλλά σχετίζεται στενά με τη συσχετισμένη θερμοκρασία χρώματος.

Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν επίσης ως χρόνος (μέρες) για την επίτευξη του ορίου έκθεσης για ασφάλεια στην εργασία. Είναι προφανές, ότι στη χειρότερη περίπτωση, η ποσότητα μπλε φωτός από τις οθόνες είναι περίπου 140 φορές μικρότερη από αυτή σε εξωτερικό χώρο. Οι πηγές λευκού φωτός πρέπει να έχουν φωτεινότητα άνω των 10.000 cd/m2 για να υπερβούν τα όρια έκθεσης. Και αυτό συμβαίνει σε φυσιολογικές συνθήκες μόνο στις περιπτώσεις έκθεσης στον ήλιο. "Μετά τον ήλιο, η επόμενη υψηλότερη δόση μπλε φωτός που θα βιώσουν οι περισσότεροι ασθενείς είναι πιθανότερο όταν υποβληθούν σε οφθαλμολογική εξέταση”, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Dain !

Επομένως, οι φακοί που «φιλτράρουν» ή ανακλούν, μέσω των αντιανακλαστικών επιστρώσεων, το μπλε φως, δεν προσφέρουν μεγαλύτερη προστασία σε λαμπτήρες LED σε σχέση με άλλες μεθόδους φωτισμού οθόνης ή με φωτισμό φθορισμού και δεν υπάρχει κάποιος λόγος να προτείνονται για χρήση σε εσωτερικούς χώρους.

Αν κάποιος επιθυμεί να προστατευτεί από τις πιθανές βλαβερές συνέπειες του μπλε φωτός, ιδανικότερη λύση φαντάζει η χρήση κατάλληλων γυαλιών ηλίου, ανάλογα με τις καθημερινές του ανάγκες, σε εξωτερικούς χώρους. Μπορεί επίσης να εξετάσει τη χρήση φωτοχρωμικών φακών, οι οποίοι παρέχουν απρόσκοπτη προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία και το μπλε φως υψηλής ενέργειας (φιλτράροντας όλα τα μήκη κύματος έως 425mm) τόσο σε εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς χώρους ενώ επίσης σκουραίνουν σε εξωτερικούς χώρους ανάλογα με την ένταση του φωτός, αυξάνοντας την άνεση και την ποιότητα της όρασης, μειώνοντας ταυτόχρονα και το θάμβο του έντονου φωτός. Ακόμα μια καλή λύση είναι η χρήση φακών από προηγμένα υλικά (UV420) που εξασφαλίζουν επίσης πλήρη προστασία από ακτινοβολία από χαμηλά μήκη κύματος και ευκρινέστερη όραση λόγω φιλτραρίσματος του (αφεστιασμένου στον αμφιβληστροειδή) μπλε φωτός.

Να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μελέτη δεν ασχολείται με τα ζητήματα των επιδράσεων του μπλε φωτός στον ύπνο και στην οπτική άνεση που αποτελούν επίσης αντικείμενο χρήσης φακών που «φιλτράρουν» το μπλε φως, αλλά πρόκειται για εντελώς ξεχωριστά φαινόμενα που χρήζουν περαιτέρω έρευνα.

*Dain SJ. The blue light dose from white light emitting diodes (LEDs) and other white light sources. Ophthalmic Physiol Opt 2020. https://doi.org/10.1111/opo.12713

Myopia control - αποτελέσματα κλινικής μελέτης BLINK

Xθες δημοσιεύτηκαν στο JAMA* και ανακοινώθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα της κλινικής μελέτης BLINK, στην οποία μελετήθηκε η εξέλιξη της μυωπίας σε 287 παιδιά ηλικίας 7-11 ετών, που είχαν χωριστεί σε τρεις ομάδες διόρθωσης με απλούς μονοεστιακούς φακούς επαφής (ΦΕ) και με πολυεστιακούς φακούς με κέντρο για μακρινή διόρθωση (distance centre), με μεσαίο (+1.50) και υψηλό (+2.50) addition, αντίστοιχα. 

Η μελέτη επιβεβαιώνει προηγούμενα αποτελέσματα, αποδεικνύοντας ότι οι πολυεστιακοί φακοί επαφής, λόγω διαφορετικής διόρθωσης της κεντρικής (αξονικής) και περιφερικής περιοχής του αμφιβληστροειδή, επιβραδύνουν την εξέλιξη της μυωπίας. Βέβαια, η διαφορά ήταν στατιστικά σημαντική ΜΟΝΟ για τους πολυεστιακούς φακούς επαφής με υψηλό (+2.50D) addition, που παρουσίασαν μειωμένη αύξηση του αξονικού μήκους μέσα σε βάθος τριών χρόνων, σε σχέση με τους “μονοεστιακούς” ΦΕ,  κατά 36% (43% η αντίστοιχη μείωση στην αύξηση του διαθλαστικού σφάλματος, 0.63D αντί 1.05D).

Συνοψίζοντας, μετά από τρία χρόνια χρήσης, τα παιδιά με τους πολυεστιακούς ΦΕ με +2.50D addition είχαν τη μικρότερη αύξηση στο αξονικό μήκος (adjusted mean eye growth was 0.42 mm) σε σχέση με 0.58 mm για τα παιδιά με τους πολυεστιακούς ΦΕ με +1.50D addition και 0.66 mm για τα παιδιά με τους μονοεστιακούς ΦΕ. 

*Walline et al. Effect of High vs Medium Add Power vs Single-Vision Contact Lenses on Myopia Progression in Children. The BLINK Randomized Clinical Trial. JAMA. 2020;324(6):571-580. doi:10.1001/jama.2020.10834

__________

Το παρακάτω σχεδιάγραμμα (από τη συγκεκριμένη δημοσίευση) περιγράφει θεωρητικά τις οπτικές διαφορές στην εστίαση στον αμφιβληστροειδή μεταξύ των μονοεστιακών και των πολυεστιακών (distance centre) ΦΕ. Το οπτικό αποτέλεσμα των πολυεστιακών ΦΕ, είναι παρόμοιο με τους ορθοκερατολογικούς ΦΕ: η περιφέρεια υποδιορθώνεται (το είδωλο σχηματίζεται μπροστά από τον αμφιβληστροειδή) σε σχέση με την κεντρική περιοχή.

Διόρθωση ομαλού και “ανώμαλου” αστιγματισμού με γυαλιά και φακούς επαφής.

Οι παρακάτω τοπογραφίες είναι από δύο διαφορετικούς οφθαλμούς (και ασθενείς): ο πρώτος παρουσιάζει υψηλό (αλλά ομαλό και "με τον κανόνα") αστιγματισμό, και ο δεύτερος κερατόκωνο.

Οι διαφορές μεταξύ των δυο τοπογραφιών είναι χαρακτηριστικές. Τα αποτελέσματα, όμως, από το διαθλασίμετρο και τη διάθλαση είναι, όπως αναμενόνταν, παρόμοια, με την οπτική οξύτητα να βελτιστοποιείται με διόρθωση με έναν κύλινδρο με περίπου 5.00D ισχύ και για τους δύο οφθαλμούς. Βέβαια, η βέλτιστη δεκαδική οπτική οξύτητα για τον πρώτο φτάνει περίπου στα 0.9, ενώ για τον δεύτερο στα 0.4 (και με αρκετές παραμορφώσεις ακόμα και για γράμματα μεγαλύτερου μεγέθους).

Είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε ότι στην περίπτωση του κερατόκωνου η παραμόρφωση του κερατοειδή ΔΕΝ αποτελεί αστιγματισμό, αλλά μια εκτασία της κατώτερης επιφάνειάς του (με ταυτόχρονη μικρή επιπέδωση της ανώτερης επιφάνειάς του), που ορίζεται καλύτερα από άλλες μορφές οπτικών “εκτροπών”, όπως το κόμα και το τρεφόιλ. Δυστυχώς, όμως, το διαθλασίμετρο δεν έχει κατασκευαστεί για να μετράει αυτές τις “εκτροπές”, ενώ τόσο οι φακοί από τη δοκιμαστική κασετίνα όσο και οι οφθαλμικοί φακοί που κατασκευάζουμε δεν μπορούν να τις συμπεριλάβουν στη διόρθωση, που είναι αποκλειστικά σφαιρο-κυλινδρική.

Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και αν καταφέρουμε να μετρήσουμε με ειδικά διαθλασίμετρα όλες τις εκτροπές του οφθαλμού για την καλύτερη διόρθωση του κερατόκωνου, χρειάζεται μετά να κατασκευάσουμε φακούς (γυαλιά) που θα διορθώνουν τις αντίστοιχες εκτροπές υψηλής τάξης για τη διόρθωση του "ανώμαλου αστιγματισμού”. Μάλιστα, επειδή τα γυαλιά τοποθετούνται σε κάποια απόσταση από τον οφθαλμό είναι ανέφικτο ο διοπτροφόρος να “εστιάζει" μέσα από ένα μόνο σημείο τους. Οπότε κάθε κίνηση των οφθαλμών για επίτευξη περιφερικής όρασης θα απαιτούσε αλλαγή της αρχικής διόρθωσης, η οποία θα αναμένονταν να αλλάζει με το μέγεθος της κόρης (που μεταβάλλεται συνεχώς).

Επομένως, όσο και να εξελίξουν οι κατασκευαστές τους οφθαλμικούς φακούς, είναι σχεδόν ανέφικτο να προσεγγίσουμε τη βέλτιστη διόρθωση της όρασης στον κερατόκωνο με γυαλιά. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη χρήση φακών επαφής από “δύσκαμπτα υλικά”, που “παγιδεύουν" δάκρυα μεταξύ της παραμορφωμένης κερατοειδικής επιφάνειας και του φακού και εξουδετερώνουν σχεδόν κάθε οπτική παραμόρφωση επειδή ο δείκτης διάθλασής τους (1.336) είναι παρόμοιος με αυτόν του κερατοειδή (1.376).

Για να προσφέρετε στους ασθενείς με κερατόκωνο ή/και ανώμαλο κερατοειδή (μετά από τραυματισμό ή μεταμόσχευση κλπ) βέλτιστη όραση χρησιμοποιείστε σκληρούς κερατοειδικούς και σκληρικούς φακούς επαφής, που μπορούν να διορθώσουν στο έπακρο τις εκτροπές στον κερατόκωνο, αρκεί να εξασφαλιστεί η σωστή εφαρμογή τους. Καλύτερη οπτική οξύτητα με αυτούς τους φακούς επαφής αναμένουμε επίσης και στην περίπτωση του ομαλού αστιγματισμού.

Overnight orthokeratology: a review

Υπάρχουν σήμερα τεκμηριωμένα στοιχεία από αρκετές κλινικές μελέτες ότι το περιφερικό διαθλαστικό σφάλμα είναι σημαντικό στη συχνότητα εμφάνισης και εξέλιξης της μυωπίας. Αν και είναι ευρέως γνωστό ότι τα μυωπικά μάτια έχουν σχετικά μεγάλο αξονικό μήκος, δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό, γιατί απλά δεν μπορούμε να το μετρήσουμε στην κλινική πράξη, ότι ο αμφιβληστροειδής στους μυωπικούς οφθαλμούς παρουσιάζει μικρότερη μυωπία στην περιφέρειά του σε σχέση με την περιοχή της ωχράς. Και αυτό γιατί η ωχρά επιμηκύνεται περισσότερο από την περιφέρεια του αμφιβληστροειδή κατά την εξέλιξη της μυωπίας, αποκτώντας ένα ωοειδές σχήμα (oblate shape). Αυτό θεωρητικά σημαίνει ότι οι συμβατικοί τρόποι διόρθωσης της μυωπίας προκαλούν υπερδιόρθωση της μυωπίας στην περφέρεια του αμφιβληστροειδή.
Η μέθοδος της ορθοκερατολογίας είναι γνωστή περισσότερα από 20 χρόνια κι αποτελεί μια τεχνική οπτικής διόρθωσης της μυωπίας με τη χρήση, κατά τη διάρκεια του ύπνου σκληρών αεροδιαπερατών φακών επαφής. Το κεντρικό τμήμα του κερατοειδούς επιπεδώνεται σταδιακά μέχρι το σχήμα του ν' αναμορφωθεί επαρκώς ώστε να επιτευχθεί η διόρθωση της “αξονικής μυωπίας" ενώ η περιφέρεια του αμφιβληστροειδή υποδιορθώνεται και παραμένει ελαφρώς μυωπική.

Η ενδιαφέρουσα ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες στο περιοδικό Contact Lens and Anterior Eye* παρουσίασε μια σύνοψη (table 1) της αποτελεσματικότητας της ορθοκερατολογίας σε παιδιά, που φαινεται να κυμαίνεται μεταξύ 0.19mm και 0.36mm μείωσης στην αύξηση του αξονικού μήκους (σε σχέση με τις ομάδες ελέγχου). H διακύμανση οφείλεται κυρίσως στη διάρκεια της καταγραφής των αποτελεσμάτων και στις ηλικίες των παιδιών.
Το 2015–2016, δημοσιεύθηκαν τέσσερις μετα-αναλύσεις συνοψίζοντας τις επιδράσεις της ορθοκερατολογίας στην εξέλιξη της μυωπίας (table2) . Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι 4 κατέληξαν στην ιδια τιμή μείωσης, περίπου 0.25 με 0.27mm, που αντιστοιχεί σε περίπου 0.60D ετήσιας μείωσης στην αύξηση της μυωπίας με τη χρήση των ορθοκερατολογικών φακών.

_____________________

*Bullimore ΜΑ, Johnson LA (2020). Overnight orthokeratology. Contact Lens and Anterior Eye. https://doi.org/10.1016/j.clae.2020.03.018

Περισσότερα για τη μέθοδο της ορθοκερατολογίας σε σχέση με τον έλεγχο της μυωπίας στο παρακάτω άρθρο:
Πλαΐνης Σ (2017) H σημασία της ορθοκερατολογίας στην εξέλιξη της μυωπίας. Σύγχρονη Οπτική. Τεύχος 10, 54-59

Επιπεφυκίτιδα και COVID19

Δύο* πρόσφατες μελέτες (5 μετά από update 16/4/2020) υποδηλώνουν ότι αν και υπάρχει μια μικρή πιθανότητα η λοίμωξη από COVID-19 να προκαλέσει επιπεφυκίτιδα και το ενδεχόμενο η αρχική μόλυνση να “ακολουθήσει" την οφθαλμική οδό, η επιπεφυκίτιδα αποτελεί ένα ΑΣΥΝΗΘΕΣ σύμπτωμα στην COVID19.

Η επιπεφυκίτιδα (ή Pink eye) είναι ένας ερεθισμός ή μόλυνση του επιπεφυκότα.  Ενώ μπορεί να οφείλεται σε μια μικρή λοίμωξη που μπορεί να επιλυθεί μόνη της, μπορεί να αποτελεί το σημάδι ενός σοβαρότερου προβλήματος (πηγή John Hopkins Medicine)

1. Η πρώτη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο The Journal of Medical Virology, ήταν μια προοπτική παρεμβατική μελέτη που περιελάμβανε 30 επιβεβαιωμένα περιστατικά με COVID-19 στο  Νοσοκομείο του Πανεπιστημίου Zhejiang από τις 26 Ιανουαρίου 2020 έως τις 9 Φεβρουαρίου 2020. Οι ερευνητές συνέλεξαν τις εκκρίσεις των δακρύων και του επιπεφυκότος για αναλύσεις (RT-PCR) δύο φορές από όλους τους ασθενείς σε διάστημα 2-3 ημερών. Διαπίστωσαν ότι η RT-PCR έδωσε μόνο θετικά αποτελέσματα για τον ιό COVID-19 στις εκκρίσεις δακρύων και του επιπεφυκότος από τον ΕΝΑΝ ασθενή της σειράς που είχε επιπεφυκίτιδα. Πενήντα οκτώ δείγματα από άλλους ασθενείς ήταν ΟΛΑ αρνητικά. Οι ασθενείς της μελέτης περιελάμβαναν 21 περιπτώσεις κοινού τύπου και εννέα περιπτώσεις NCP σοβαρού τύπου.

Jianhua Xia MM, Jianping Tong MD, Mengyun Liu MM, Ye Shen MD, Dongyu Guo MD (2020). Evaluation of coronavirus in tears and conjunctival secretions of patients with SARS‐CoV‐2 infection. https://doi.org/10.1002/jmv.25725

Τεχνική επιθηλιακού επιχρίσματος που χρησιμοποιείται για τη συλλογή δακρύων και εκκρίσεων του επιπεφυκότα. Α, τα επιθηλιακά επιχρίσματα. B, μέσο γενικής μεταφοράς με σταθερό υγρό μέσα (από Xia et al., 2020).









2. Η δεύτερη μελέτη, και η πιο έγκυρη, που δημοσιεύτηκε στο The New England Journal of Medicine, έδειξε ότι η επιπεφυκίτιδα μπορεί να είναι ένα όχι και τόσο σύνηθες σύμπτωμα της ιογενούς μόλυνσης. Η μελέτη αποτέλεσε μια περιεκτική ανασκόπηση των συμπτωμάτων, των κλινικών ευρημάτων και της συννοσηρότητας σε 1099 ασθενείς με εργαστηριακά επιβεβαιωμένη COVID-19 από 552 νοσοκομεία σε 30 επαρχίες της ηπειρωτικής Κίνας μέχρι τις 29 Ιανουαρίου 2020. Έδειξε ότι η συμφόρηση του επιπεφυκότα ανιχνεύθηκε σε ΕΝΝΕΑ ΜΟΝΟ  ασθενείς (0,9%).

China Medical Treatment Expert Group for Covid-19* (2020). Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China, DOI: 10.1056/NEJMoa2002032

3. Στην τρίτη μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 31 Μαρτίου στο JAMA Ophthalmology, 12 από 38 «κλινικά επιβεβαιωμένες» νοσοκομειακές περιπτώσεις COVID-19 στην επαρχία Hubei της Κίνας, είχαν οφθαλμικές «διαταραχές», που χαρακτηρίζονται συνήθως ως χύμωση (οίδημα του επιπεφυκότα) και / ή εκκρίσεις. Δύο ασθενείς είχαν θετικό επίχρισμα επιπεφυκότος για SARS-CoV-2 RNA, ένας με σημάδια υπεραιμίας και ο άλλος με χύμωση. Αυτό το άρθρο συζητήθηκε στο New England Journal of Medicine Journal Watch, το οποίο διαφώνησε με τον χαρακτηρισμό της χύμωσης [των ασθενών στο άρθρο του JAMA Ophthalmology] ως ένδειξη επιπεφυκίτιδας, γιατί η χύμωση σε έναν άρρωστο αντιπροσωπεύει συσώρευση υγρού λόγω της πάθησης και όχι επιπεφυκίτιδα (άρα το 1/3 των ασθενών είχαν επιπεφυκίτιδα).

Wu et al. (2020) Characteristics of Ocular Findings of Patients With Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in Hubei Province, China. Published online March 31, 2020. doi:10.1001/jamaophthalmol.2020.1291

4. Δύο μελέτες που δεν έχουν περάσει ακόμα από έγριση, που δημοσιεύτηκαν στο MedRxiv δείχνουν επίσης σχετικά χαμηλή πιθανότητα μολυσματικού ιού στα δάκρυα των ασθενών με COVID-19. Σε μια μελέτη των Zhang et al. από 72 επιβεβαιωμένους ασθενείς με COVID-19 στο Tongji Medical College, 2 ασθενείς είχαν επιπεφυκίτιδα. Ένας από τους 2 με επιπεφυκίτιδα και κανένας από τους άλλους 70 ασθενείς δεν είχε SARS-CoV-2 RNA στα δάκρυά τους. Σε μια εργασία των Zhou et al. από 63 επιβεβαιωμένους ασθενείς με COVID-19 στο Wuhan, μόνο ένας είχε επιπεφυκίτιδα και αυτός ο ασθενής είχε αρνητικό επίχρισμα επιπεφυκότος για SARS-CoV-2 RNA. 

Sun et al. The infection evidence of SARS-COV-2 in ocular surface: a single-center cross-sectional study. PREprint doi: https://doi.org/10.1101/2020.02.26.20027938

LOVE your eyes, LOVE your lenses, but .....

Η εβδομάδα που ακολουθεί την παγκόσμια ημέρα οπτομετρίας (23 Μαρτίου), αποτέλεσε τα δύο προηγούμενα χρόνια την παγκόσμια εβδομάδα φακών επαφής με την καμπάνια "LOVE YOUR LENSES".

Δυστυχώς οι δύσκολες συνθήκες των ημερών, που έχουν καθολική ισχύ, δεν επέτρεψαν την επανάληψή της, αν και, κατά την προσωπική μου άποψη, θα αποτελούσε μια καλή ευκαιρεία ενημέρωσης των καταναλωτών στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα σχετικά με τους φακούς επαφής, που λόγω του κορωνοϊού βρίσκονται στο προσκήνιο έτσι κι αλλιώς.

Από την άλλη, αρκετοί επαγγελματίες του χώρου μας νιώθουν σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, την απειλή της διάθεση φακών επαφής από διάφορες ιστοσελίδες στο "internet" - και κυρίως από τα eshops του εξωτερικού που προσφέρουν άκρως ανταγωνιστικές τιμές, πουλώντας κουτιά φακών πίσω από το πληκτρολόγιο με μηδαμινό κόστος υπηρεσιών.

Μου προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση όμως ότι ενώ προβάλλουμε ως απειλή τα eshops, τα οποία διαθέτουν τους φακούς στης συσκευασίες τους, όπως ορίζουν οι κανόνες προστασίας του χρήστη/καταναλωτή για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, η πληθώρα των πωλήσεων από τα οπτικά καταστήματα αφορά "ζευγαράκια" φακών επαφής, αδιαφορώντας για τις όποιες συνέπειες στην ασφάλεια και στην υγιεινή του χρήστη. Μάλιστα, φτάσαμε στο σημείο να διαφημίζουν “συνάδελφοι" πωλήσεις ζευγαριών φακών επαφής online με αποστολή στο σπίτι -“ένα ζευγάρι μηνιαίων και ένα υγρο 10€” και με hashtag #covid19 #menoumespiti (!) - αυτές τις μέρες, μάλιστα, που κυκλοφορούν τόσες αβάσιμες δημοσιεύσεις για τη χρήση των φακών επαφής σε συνθήκες πανδημίας.

Από τη μία θεωρούμε ότι τα διάφορα σημεία πώλησης εκτός καταστημάτων οπτικών (π.χ. internet, φαρμακεία, καταστήματα super-market και καλλυντικών) δεν μπορούν να παρέχουν τις απαραίτητες πιστοποιήσεις και γνώσεις για τη σωστή επιλογή των φακών επαφής, από την άλλη διαθέτουμε τους φακούς εκτός συσκευασίας σε ζευγάρια (blisters), όπως συνέβαινε με τις ασπιρίνες για τον πονοκέφαλο  πριν κάποια χρόνια στα περίπτερα. Με αυτόν τον τρόπο διάθεσης δεν ενημερώνουμε το χρήστη πλήρως για το προϊόν που αγόρασε - είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο περίπου 1 στους 5 χρήστες που αγοράζουν ζευγάρια γνωρίζει την ονομασία των φακών που χρησιμοποιεί (ας μην αναφερθούμε για τα υλικά των φακών). Παράλληλα, με την αγορά ζευγαριών δεν δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να συμβουλευτεί τις οδηγίες χρήσης και συντήρησης που περιέχονται στη συσκευασία, αφήνοντάς τον σε ημιμάθεια και σε λανθασμένους χειρισμούς, όσο αφορά το χρόνο αντικατάστασής τους και την καθημερινή φροντίδα τους.

Δεν αποτελεί επομένως έκπληξη η μικρή διείσδυση των φακών επαφής στην Ελλάδα (περίπου 3.5%, αρκετά χαμηλότερα από το 10% που παρουσιάζεται στις κορυφαίες χώρες της ΕΕ), ενός προϊόντος που θα έπρεπε μαζί με τα γυαλιά οράσεως να αποτελούν την "αιχμή του δόρατος" στο χώρο μας. Ως αποτέλεσμα, οι χρήστες που ενδιαφέρονται να ενημερωθούν σχετικά με τα προϊόντα φακών επαφής ωθούνται προς το διαδίκτυο και τα eshops, απ΄όπου παραγγέλνουν τους φακούς σε συσκευασίες για ένα ή ακόμα και δύο χρόνια με προσφορές, χωρίς δυστυχώς πολλές φορές να έχουν καν περάσει έλεγχο εφαρμογής και όρασης ! Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αρκετοί χρήστες θεωρούν ότι γνωρίζουν όσα χρειάζονται για την εφαρμογή των ΦΕ, και ότι αποτελούν τον ιδανικότερο κριτή (εξάλλου είναι κάτι που οι ίδιοι οι "εφαρμοστές" τους προτείνουν - να "δοκιμάσουν" τους φακούς) !

Η έλλειψη του απαραίτητου επαγγελματισμού σε ένα τόσο σημαντικό πεδίο υπηρεσιών που αφορούν ιατροτεχνολογικά προϊόντα, όπως οι φακοί επαφής, υποβιβάζει το επίπεδo του οπτικού-οπτομέτρη, οδηγώντας σε απώλεια της πιο ενεργής και δυναμικής πελατείας μας, τους χρήστες ΦΕ.

-Ενημερώστε τον χρήστη για τα πλεονεκτήματα της διάθεσης των ΦΕ σε συσκευασίες και τους κινδύνους των πρόχειρων λύσεων.

-Απομακρύνετε από τα καταστήματα διαφημιστικές ενέργειες που προωθούν blisters ενάντια στους κανόνες προστασίας του χρήστη/καταναλωτή, κατι που δυστυχώς και αρκετοί προμηθευτές στη χώρα μας έχουν υιοθετήσει !

-Προωθήστε τις γνώσεις σας και τον επαγγελματισμό σας ΚΑΙ στους φακούς επαφής !!

LOVE YOUR EYES, LOVE YOUR LENSES !