Εξουδετερώνοντας τη σφαιρική εκτροπή του οφθαλμού: ένα βήμα προς την «σούπερ όραση» ή ένα μύθευμα των εταιρειών;

Αρκετοί ίσως να θυμούνται ότι πριν από μια δεκαετία μερικές εταιρείες (κι ερευνητικά κέντρα) που ασχολούνταν με τη διόρθωση της όρασης με διαθλαστική χειρουργική όσο και μερικές κατασκευάστριες εταιρείες φακών επαφής είχαν "βάλει στο μάτι" την εξουδετέρωση της θετικής σφαιρικής εκτροπής του οφθαλμού, θεωρώντας ότι αυτή μειώνει την ποιότητα της εικόνας στον αμφιβληστροειδή, περιορίζοντας την ευκρίνεια της όρασής μας (βλ. εικόνα). 

Μάλιστα είχαν ονομάσει και ορισμένα προϊόντα εκείνης της εποχής (φακούς επαφής και ενδοφακούς) ως ΗD (high definition), παρερμηνεύοντας κατά κάποιο τρόπο τ΄αρχικά αποτελέσματα κάποιων μελετών προσομοίωσης των οπτικών του οφθαλμού με διορθωμένη τη σφαιρική εκτροπή, χωρίς να έχουν αξιολογήσει τη σημασία της σφαιρικής εκτροπής (ΣΑ) στη λειτουργική όραση. Για παράδειγμα είναι γνωστό ότι η σφαιρική εκτροπή του οφθαλμού δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβάλλεται από θετική σε αρνητική κατά την προσαρμογή (4,6), όπως επίσης μεταβάλλεται με τις διακυμάνσεις της κόρης (3,4), με την ηλικία (2,5) ενώ διαφέρει σημαντικά από άνθρωπο σε άνθρωπο (2,5,6). Η επίδρασή της στην όραση διαφέρει, επίσης, μεταξύ μονόφθαλμης και διόφθαλμης παρατήρησης (3).

Αυτές οι "προσδοκίες" σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκαν από τις εταιρείες, όταν τ' αρχικά αποτελέσματα των θεωρητικών προσεγγίσεων δεν φάνηκαν να επιβεβαιώνονται από τις αντίστοιχες κλινικές μελέτες. Μια πρόσφατη μελέτη(1) από την ερευνητική ομάδα του BHVI, σε μύωπες χρήστες ηλικίας 18-33 ετών, έδειξε ότι η εφαρμογή φακών επαφής με αρνητική ΣΑ (με σκοπό την αντιστάθμιση της μέσης θετικής ΣΑ του οφθαλμού), δεν συνέβαλε στη βελτίωση της ευκρίνειας. Επιπλέον, τα προφίλ ισχύος των μαλακών φακών επαφής με αρνητική σφαιρική εκτροπή φαίνεται να επηρεάζουν την περιφερική διάθλαση (προκαλώντας σχετική περιφερική υπερμετρωπία στο επίπεδο του αμφιβληστροειδή) και αυτό θα μπορούσε να έχει αρνητική συνέπεια στην εξέλιξη της μυωπίας ! Δηλαδή είναι πιθανό η χρήση τέτοιων φακών επαφής στη σχολική ηλικία να οδηγήσει σε ταχύτερη αύξηση της μυωπίας ! 
Στο εργαστήριο Οπτικής και Όρασης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, έχοντας μελετήσει εμπεριστατωμένα τις εκτροπές του οφθαλμού και ιδιαίτερα τη σφαιρική εκτροπή, ήμασταν από την αρχή επιφυλακτικοί όσο αφορά τα οφέλη της διόρθωσης της σφαιρικής εκτροπής στη λειτουργική όραση και την «σούπερ όραση». Μάλιστα, σήμερα οι περισσότεροι σχεδιασμοί φακών επαφής και ενδοφακών για τη διόρθωση της πρεσβυωπίας εισάγουν σφαιρική εκτροπή ώστε να αυξήσουν το βάθος εστίασης του οφθαλμού (3).

1. Kho D, Fedtke C, Tilia D, Diec J, Sha J, Thomas V, Bakaraju RC, Effects of relative negative spherical aberration in single vision contact lens visual performance. Clinical Optometry, 2018:10 9–17.

2. Papamastorakis G, Panagopoulou S, Tsilimbaris MK, Pallikaris IG, Plainis S (2014). Ocular higher order aberrations in a school children population. J Optometry Apr-Jun;8(2):93-100. 3. Plainis S, Ntzilepis G, Atchison DA, Charman WN (2013). Through-focus performance with multifocal contact lenses: effect of binocularity, pupil diameter and inherent ocular aberrations. Ophthalmic and Physiological Optics. 33(1): 42-50 4. Plainis S, Plevridi E, Pallikaris IJ. (2009) Comparison of the ocular wavefront aberration between pharmacological-induced and stimulus-driven accommodation, Ophthalmic & Physiological Optics, 29: 272-280 5. Plainis S and Pallikaris IG (2008). Ocular monochromatic aberration statistics in a large emmetropic population. Journal of Μodern Optics, 55: 759-772 6. Plainis S, Ginis HS and Pallikaris A (2005). The effect of ocular aberrations on steady-state errors of accommodative response. Journal of Vision,5(5), 466-477

Keep myopia away, go out and play !

Μια πρόσφατη μελέτη για τον προσδιορισμό του επιπολασμού της μυωπίας (Υang et al., 2018), σε 166 παιδιά (ηλικίας 6-8 και 11-13 κατά τη διάρκεια της μελέτης) που τυχαία επιλέχθηκαν σε προαστιακές περιοχές περιοχές στον Καναδά, έδειξε ότι ο επιπολασμός έφτανε το 6% στην ηλικία 6-8 ετών και το 29% στην ηλικία 11-13 ετών. 

Το μέσο αξονικό μήκος του οφθαλμού βρέθηκε μεγαλύτερο κατά 1.03 mm στις ηλικίες 11-13 (mean 23.65 mm), σε σχέση με τις ηλικίες 6-8 ετών (μέση τιμή 22.62 mm). Το μέσο διαθλαστικό σφάλμα στα μυωπικά παιδιά ήταν −1.10 D στις ηλικίες 6–8 και −2.44 D στις ηλικίες 11-13. Ο συντελεστής συσχέτισης μεταξύ του αξονικού μήκους και του διαθλαστικού σφάλματος ήταν αρκετά υψηλός (r=-0.62). 

Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι μία επιπλέον ώρα ανά εβδομάδα δραστηριοτήτων σε υπαίθριους χρόνους μειώνει τις πιθανότητες ενός παιδιού να αποκτήσει μυωπία κατά 14,3% !! Επομένως, περισσότερος χρόνος σε εξωτερικούς χώρους φαίνεται να είναι ευεργετικός στην προστασία από την "εμφάνιση" της μυωπίας.

Η επιδημία της μυωπίας: Διεθνή στατιστικά και προγνώσεις

Σωτήρης Πλαΐνης, PhD κ Μιλτιάδης Τσιλιμπάρης, MD, PhD

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΠΤΙΚΗΣ και ΟΡΑΣΗΣ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Είναι ευρέως αποδεκτό, ότι η μυωπία, η διαθλαστική ανωμαλία ως αποτέλεσμα του αυξημένου αξονικού μήκους του οφθαλμού, έχει εξελιχθεί σε επιδημία στις χώρες της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, με τα ποσοστά εμφάνισής της στην εφηβική ηλικία να ξεπερνούν το 80%. Οι διαστάσεις του προβλήματος, χαρακτηριστικά περιγράφονται σε μία πρόσφατη δημοσίευση στο Nature:¹ «στο μεγαλύτερο νοσοκομείο της Κίνας, στο Guangzhou, ήταν τόσα πολλά τα παιδιά που έχρηζαν εξέταση για τη διόρθωση της μυωπίας, που το σύστημα υγείας αναγκάστηκε να μισθώσει χώρους σε εμπορικά κέντρα για την πρωτοβάθμια περίθαλψη της όρασής τους».

Σημαντικά αυξημένος επιπολασμός της μυωπίας παρατηρείται τελευταία και στις χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO),² περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι το 2015 σε όλο τον κόσμο εμφάνιζαν κάποιο διαθλαστικό σφάλμα (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός). Μάλιστα, με βάση τις σημερινές αυξητικές τάσεις, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 ο μισός πληθυσμός της γης (περίπου πέντε δισεκατομμύρια) θα είναι μυωπικός !

Επιπλέον, αυξάνεται επικίνδυνα ο επιπολασμός της υψηλής μυωπίας (μεγαλύτερης των 5.0 διοπτριών), με αποτέλεσμα ο αριθμός των ασθενών με απώλεια όρασης από υψηλή μυωπία να αναμένεται να αυξηθεί επτά φορές μεταξύ του 2000 και του 2050, στο ένα δισεκατομμύριο. Είναι γνωστό ότι η υψηλή μυωπία αποτελεί μια παθολογική κατάσταση που συσχετίζεται με οφθαλμολογικές παθήσεις όπως ο καταρράκτης, το γλαύκωμα και παθήσεις της ωχράς, αποτελώντας μία από τις κυριότερες αιτίες μόνιμης τύφλωσης παγκοσμίως.³

 Εκτιμώμενη μεταβολή στον αριθμό μυωπικών περιστατικών (μπλε) και στη συχνότητα εμφάνισης της μυωπίας (κόκκινο) στον παγκόσμιο πληθυσμό μεταξύ του 2000 και του 2050. (Πηγή WHO²)

Για πολλά χρόνια, η επιστημονική κοινότητα θεωρούσε ότι η μυωπία αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό “υπόθεση” των γονιδίων. Σήμερα, μετά από πολυετή έρευνα και ανάλυση δημογραφικών στοιχείων που έχουν καταγραφεί σε όλο τον κόσμο, γνωρίζουμε ότι η αλματώδης αύξηση του επιπολασμού της μυωπίας είναι αδύνατο να εξηγηθεί μόνο από την κληρονομικότητα. Τα αποτελέσματα πολλών μελετών καταδεικνύουν ότι ο αριθμός των παιδιών με μυωπία έχει αυξηθεί κυρίως για δύο λόγους: (1) λόγω της αποχής των παιδιών από δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους και της έντονης αστικοποίησης (αυξημένες απαιτήσεις σε σχολεία, φροντιστήρια και ενασχολήσεις σε κλειστούς χώρους) (2) εξαιτίας του παρατεταμένου χρόνου κοντινής εργασίας ως αποτέλεσμα της εντατικής εκπαίδευσης και της υπερβολικής χρήσης υπολογιστών και άλλων διαδραστικών συσκευών (tablets, κινητά τηλέφωνα).

Όσο αφορά τη χώρα μας, μια έρευνα, που διεκπεραιώθηκε το 2007 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, έδειξε ότι ο επιπολασμός της μυωπίας, μεταξύ μαθητών ηλικίας 10 με 16 ετών, ήταν 37.2% σε σχολεία στο Ηράκλειο Κρήτης, αρκετά πιο υψηλός από αυτό που αντιστοιχούσε στους μαθητές σε σχολεία της Στάρα Ζαγόρα της Βουλγαρίας. Επίσης, αν και η συχνότητα εμφάνισης της μυωπίας βρέθηκε σημαντικά αυξημένη στους μαθητές Γυμνασίου (46.9%) από ότι στους μαθητές Δημοτικού (28.9%) στο Ηράκλειο δεν παρατηρήθηκε κάτι ανάλογο για τους μαθητές στη Στάρα Ζαγόρα. Αν και δεν συλλέχθηκαν στοιχεία σχετικά με τις καθημερινές συνήθειες και τον τρόπο ζωής των παιδιών στο Ηράκλειο και στη Στάρα Ζαγόρα, η υπόθεση ήταν ότι οι γονείς στην Ελλάδα έχουν περισσότερες απαιτήσεις από τα παιδιά τους για επιτυχία και καταξίωση με αποτέλεσμα να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και πόρους στην εκπαίδευση τους. Με αυτό τον τρόπο αυξάνεται ο χρόνος μελέτης των παιδιών, ενώ παράλληλα μειώνεται ο χρόνος σε εξωτερικούς χώρους. Δεν είναι τυχαίο ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά μυωπίας συναντώνται μεταξύ των μαθητών που παρουσιάζουν άριστες επιδόσεις στο σχολείο.

Συχνότητα εμφάνισης της μυωπίας σε μαθητές σχολείων δημοτικού και γυμνασίου στη Στάρα Ζαγόρα (Βουλγαρία) και στο Ηράκλειο Κρήτης (Ελλάδα) (πηγή S. Plainis et al., 2009, OPO)⁴. 

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, περίπου 1 στους 3 Έλληνες πιστεύεται ότι έχει σήμερα μυωπία, ενώ εκτιμάται ότι το 25% του συνολικού πληθυσμού χρήζει διόρθωσης για την επίτευξη λειτουργικής όρασης (περίπου 2.700.000 Έλληνες). Τα ευρήματα δείχνουν ότι η μυωπία αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, που χρήζει άμεσο σχεδιασμό για ολοκληρωμένες υπηρεσίες φροντίδας της όρασης, απαραίτητες για τη διαχείριση της αναμενόμενης αύξησης του επιπολασμού της στο εγγύς μέλλον. 

Είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές θα λαμβάνουν μια τακτική εξέταση όρασης από οφθαλμίατρο ή οπτομέτρη, κατά προτίμηση κάθε χρόνο, έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν προληπτικές στρατηγικές εάν είναι σε κίνδυνο. Αυτές οι στρατηγικές μπορεί να περιλαμβάνουν αυξημένο χρόνο σε εξωτερικούς χώρους και μείωση του χρόνου που δαπανάται για κοντινές δραστηριότητες, αλλά και νέες τεχνικές αντιμετώπισης, όπως η χρήση φακών επαφής με ειδικούς σχεδιασμούς (π.χ. ορθοκερατολογικοί, πολυεστιακοί).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Dolgin Ε, The Myopia Boom, Νature, Vol 519, 19 March 2015: 376-378.

2. World Health Organisation (WHO). Impact of increasing prevalence of myopia and high myopia: report of the Joint World Health Organization – Global Scientific Meeting on Myopia, University of New South Wales, Australia, 16–18 March 2015. Geneva, Switzerland: World Health Organisation, Prevention of Blindness & Deafness, 2016.

3. Holden BA, Fricke TR, Wilson DA, Jong M, Naidoo KS, Sankaridurg P, et al. Global Prevalence of Myopia and High Myopia and Temporal Trends from 2000 through 2050. Ophthalmology. 2016;123: 1036-42.

4. Plainis S, Moschandreas J, Nikolitsa P, Plevridi E, Giannakopoulou T, Vitanova V, Tzatzala P, Pallikaris IG, Tsilimbaris MK. Myopia and visual acuity impairment: a comparative study of Greek and Bulgarian school children. Ophthalmic Physiol Opt 2009;29:312-20.