Εφαρμογή φακών επαφής στην παιδική και εφηβική ηλικία

Αναδημοσιεύω από το health.in.gr

Στην Ελλάδα περίπου 350 χιλιάδες άνθρωποι, ενήλικες και έφηβοι, είναι χρήστες φακών επαφής (ΦΕ). Επίσης, στις ηλικίες 16-19 ετών, ένα στα τρία παιδιά χρειάζεται διόρθωση αλλά μόνο ένας μικρός αριθμός τη χρησιμοποιεί. Ακόμα μικρότερα είναι τα ποσοστά των παιδιών (π.χ. 1 στα 12 στο Ηνωμένο Βασίλειο των 3.3 εκ. χρηστών) που επωφελούνται από τη χρήση φακών επαφής ακόμα και αν αποτελούν τη βέλτιστη επιλογή διόρθωσης. Αν και άτυπα προσδιορίζονται τα 14-16 έτη ως «ηλικία έναρξης» της χρήσης, οι εξελίξεις στα υλικά των φακών επαφής (ΦΕ σιλικόνης-υδρογέλης), οι βελτιωμένοι σχεδιασμοί, καθώς και η εισαγωγή των ΦΕ συχνής αντικατάστασης στην αγορά, οδηγούν περισσότερους χρήστες στη δοκιμή φακών επαφής. Το «όριο ηλικίας» ως κριτήριο έναρξης χρήσης φακών επαφής σε νεαρά άτομα, δεν φαίνεται να εξασφαλίζει επιτυχία και ασφάλεια, όσο τα κίνητρα, η ωριμότητα, η υποστήριξη των γονέων και η σωστή ενημέρωση απο επαγγελματία εφαρμοστή.

Ορισμένοι απο τους λόγους που οδηγούν στη χρήση φακών επαφής σε νεαρές ηλικίες είναι θεραπευτικοί (πχ. κερατόκωνος, αφακία), οπτικοί (υψηλή μυωπία, υπερμετρωπία, υψηλός αστιγματισμός, ανισομετρωπία), κοσμητικοί (ανιριδία, αλβινισμός) ακόμα και οικονομικοί σε περιπτώσεις συχνών αλλαγών του διαθλαστικού σφάλματος. Η ύπαρξη δερματικών αλλεργιών στα υλικά των σκελετών (μέταλλο, κυτταρίνη) συχνά προκαλεί ερεθισμούς που καθιστούν τη χρήση των γυαλιών απαγορευτική. Η συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες αποτελεί ένα ακόμα κίνητρο, ιδιαίτερης σημασίας για τους νεότερους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν συχνά τραυματισμούς από το σκελετό, είτε από τους φακούς οράσεως (αν δεν είναι άθραυστοι). Στη σχολική ηλικία, η προτεραιότητα στην εξωτερική εμφάνιση οδηγεί στην απροθυμία χρήσης γυαλιών, που μεταφράζεται σε συχνές φθορές του σκελετού ακόμα και τη σκόπιμη απώλειά τους.

Οι φακοί επαφής προσφέρουν ευρύτερο οπτικό πεδίο σε σχέση με τα γυαλιά οράσεως, καλύτερη περιφερική όραση χωρίς παραμορφώσεις, βελτιωμένη διόφθαλμη οπτική απόδοση, απαλλαγή απο το βάρος και την αστάθεια του σκελετού και ελευθερία κινήσεων. Σε περιπτώσεις ανισομετρωπίας (διαφορετικής διόρθωσης για τους δύο οφθαλμούς), ελαχιστοποιούν τα συμπτώματα της ανισοεικονίας (διαφορά μεγέθους του αμφιβληστροειδικού ειδώλου μεταξύ των δύο οφθαλμών). Για τα παιδιά με αμβλυωπία που αρνούνται να φορέσουν αυτοκόλλητο αποκλεισμού, φακοί επαφής με αδιάφανη κόρη ή θολωτικοί ΦΕ με υψηλές διοπτρίες, συνταγογραφούνται εναλλακτικά. Καθώς τα παιδιά περνούν αρκετές ώρες της ημέρας σε εξωτερικούς χώρους και συνήθως χωρίς γυαλιά ηλίου, σημαντικό πλεονέκτημα των φακών επαφής είναι η προστασία απο την υπεριώδη ακτινοβολία την οποία τα νεανικά μάτια έχουν μεγαλύτερη ανάγκη σε σχέση με τους ενήλικες, καθώς διαθέτουν μεγαλύτερες διαμέτρους κόρης και διαθλαστικά μέσα με μεγαλύτερη διαύγεια (κερατοειδής, κρυσταλλοειδής φακός).

Εκτός απο το οπτικά πλεονεκτήματα των φακών επαφής, η χρήση τους επιδρά θετικά στην ψυχολογία των νεαρών χρηστών. Συμμετέχοντας σε όλες τις δραστηριότητες χωρίς περιορισμούς, αναπτύσσουν νέες δεξιότητες και εμφανίζουν αυξημένη ικανοποιήση και αυτοπεποίθηση. Στις περιπτώσεις υψηλών αμετρωπιών, λόγω του πάχους και των έντονων παραμορφώσεων των οφθαλμικών φακών, τα γυαλιά έχουν συσχετιστεί με τη συστολή και την εσωστρέφεια και οδηγούν συνήθως σε εμπαιγμό απο συνομήλικους. Σχετικές μελέτες, αναφέρουν, ότι τα παιδιά - χρήστες γυαλιών, έχουν 35% περισσότερες πιθανότητες να δεχθούν σχόλια αποδοκιμασίας στο σχολικό περιβάλλον απο εκείνα που δεν φοράνε. Η χρήση ΦΕ ενισχύει την εικόνα που τα παιδιά έχουν για την εξωτερική τους εμφάνιση, την ικανότητά τους να συμμετέχουν σε αθλοπαιδιές όπως οι «εμμέτρωπες» φίλοι τους, και ευνοεί την κοινωνική αποδοχή στο μαθητικό περιβάλλον.

Καθώς η φυσιολογική ανατομία του κερατοειδούς επιτρέπει τη χρήση φακών επαφής ακόμα και τους πρώτους μήνες της ζωής, υπάρχουν περιπτώσεις οφθαλμολογικών παθήσεων (πχ. συγγενής καταρράκτης) που χρήζουν εφαρμογής ΦΕ ακόμα και σε βρεφική ηλικία.  Σύγχρονες έρευνες υποστηρίζουν ότι απο την ηλικία των 8 μόλις ετών τα παιδιά είναι ικανά να χειριστούν μαλακούς, ημίσκληρους-αεροδιαπερατούς ακόμα και ορθοκερατολογικούς φακούς επαφής. Ενήλικες και νεαροί χρήστες μπορούν να απολαμβάνουν στον ίδιο βαθμό τα πλεονεκτήματα των ΦΕ, βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής τους. Η μόνη διαφορά μεταξύ τους, εντοπίζεται στον αυξημένο χρόνο εκπαίδευσης στις νεαρότερες ηλικίες, που σχετίζεται με την ενημέρωση για την εισαγωγή, αφαίρεση και το χειρισμό των φακών επαφής. Εφόσον δοθεί έμφαση στη σωστή πληροφόρηση, καθοδήγηση και στους συχνούς επανελέγχους ενός παιδιού, δεν υπάρχει συχνότερη εμφάνιση επιπλοκών σε σχέση με έναν ενήλικα. Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι τα παιδιά που καθοδηγούνται σωστά απο νεαρές ηλικίες, εμφανίζονται πιο συμμορφωμένα και υπεύθυνα ώς ενήλικες χρήστες.

Ο οφθαλμολογικός έλεγχος του πρόσθιου μέρους των οφθαλμών, περιλαμβάνει επισκόπηση των διαθλαστικών μέσων, των βλεφάρων και της δακρυϊκής στιβάδας και εκτιμά αν η ανατομία και η φυσιολογία των οφθαλμών επιτρέπουν την ασφαλή χρήση φακών επαφής. Εκτός απο τους ανατομικούς παράγοντες, τα κίνητρα, η επιθυμία των παιδιών να χρησιμοποιήσουν φακούς επαφής και κυρίως η υπευθυνότητα που τα χαρακτηρίζει στις υπόλοιπες καθημερινές τους δραστηριότητες (πχ. σχολικές υποχρεώσεις, πλύσιμο δοντιών, κανόνες προσωπικής υγιεινής) εξασφαλίζουν την επιτυχία στην εφαρμογή. Η εκπαίδευση απο επαγγελματία του χώρου θα παρέχει τις απαραίτητες οδηγίες για το χειρισμό, τη φροντίδα και τη συντήρηση των φακών επαφής, τη συχνότητα αντικατάστασης, τη χρήση του κατάλληλου καθαριστικού καθώς και την ενημέρωση σχετικά με τις πιθανές επιπλοκές που ενδέχεται να εμφανιστούν.

Η συνεργασία των γονέων με τον εφαρμοστή θα βοηθήσει να καλυφθούν οι εξατομικευμένες οπτικές ανάγκες σύμφωνα με τον τρόπο ζωής του κάθε παιδιού. Η καθημερινή υποστήριξή τους στη διαδικασία της εφαρμογής είναι πολύτιμη: η υπενθύμιση του χρόνου αντικατάστασης, η άμεση αντίδραση σε περίπτωση πιθανής επιπλοκής (δυσανεξία, ερεθισμός, θολή όραση) όπως και η προμήθεια εφεδρικού ζεύγους γυαλιών για χρήση σε περίπτωση έντονης ενόχλησης με τους ΦΕ είναι απαραίτητη. Εφόσον υπάρχει η ανάγκη και η επιθυμία να δοκιμάσουν φακούς επαφής, τα παιδιά είναι συνήθως διατεθημένα να ανταπεξέλθουν στη φροντίδα τους και να συμμορφωθούν με τις οδηγίες του εφαρμοστή. Παρά τις επιφυλάξεις των περισσότερων ενηλίκων για την ικανότητα των παιδιών να χειρίζονται τους ΦΕ, η ευκολία με την οποία υιοθετούν άμεσα τα νέα επιτεύγματα της τεχνολογίας και οι εκπληκτικές επιδόσεις που παρουσιάζουν, θα πρέπει να λαμβάνεται υπ’όψιν. Σε κάθε περίπτωση, η αρχική εφαρμογή συγκεκριμένου τύπου φακού επαφής δεν αποτελεί μόνιμη επιλογή αφού μπορεί ανα πάσα στιγμή να τροποποιηθεί σύμφωνα με τις νέες ανάγκες ή εξελίξεις υλικών, ακόμα και να διακοπεί εφόσον προκύψουν λόγοι ανησυχίας απο τον εφαρμοστή ή το γονέα.

Στην παιδική και εφηβική ηλικία, η σωστή διόρθωση και αποκατάσταση της όρασης αποτελεί ζήτημα θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη και τη λειτουργία του οπτικού συστήματος, αλλά και την ικανότητά των παιδιών να δραστηριοποιούνται στο κοινωνικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που τα γυαλιά οράσως περιορίζουν είτε αναστέλλουν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα (πχ: αθλητισμός, κολύμβηση, χορός, πρωταθλητισμός), η χρήση των φακών επαφής θα πρέπει να προτιμάται. Συγκεκριμένα, η επιλογή ΦΕ ημερήσιας αντικατάστασης μπορεί να αποτελέσει ιδανική εναλλακτική προσέγγιση για ορισμένες ώρες της ημέρας. Η εφαρμογή φακών επαφής και η ασφαλής χρήση τους, ενισχύει την αυτοπεποίθηση των νεαρών χρηστών, εμπλουτίζει τις δραστηριότητές τους και οδηγεί στην αναπτύξη δεξιοτήτων, ικανών να αλλάξουν όχι μόνο την καθημερινότητα αλλά ολόκληρη τη ζωή τους!

Ελένη Πουλερέ, MSc², Μαρία Μητροπούλου, MSc², Ορέστης Λουκαΐδης, MSc², Σωτήρης Πλαΐνης, MSc, PhD, FBCLA^1,2

¹Ινστιτούτο Οπτικής και Όρασης (IVO), Πανεπιστήμιο Κρήτης

²OpticalHouse, Ηράκλειο-Ρόδος

Γιατί οι γυναίκες χρειάζονται γυαλιά "πρεσβυωπίας" νωρίτερα από τους άνδρες;

Ανέκδοτες αναφορές έχουν κατ 'επανάληψη παρατηρήσει ότι οι γυναίκες χρειάζονται γυαλιά για τη διόρθωση της πρεσβυωπίας νωρίτερα από ότι οι άνδρες. Σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό IOVS* ερευνητές από τα τμήματα Οπτομετρίας στα Πανεπιστήμιο Berkeley και Houston των ΗΠΑ , οι γυναίκες "πρεσβύωπες" έχουν μεγαλύτερη ανάγκη γυαλιών για κοντινή εργασία από ότι οι άνδρες της ίδιας ηλικίας.

Τα νέα αποδεικτικά στοιχεία στηρίχθηκαν σε μετα-ανάλυση δεδομένων χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές για τη σύγκριση της συχνότητας και του μεγέθους της πρεσβυωπίας**, που συνήθως περιγράφεται ως η απώλεια της κοντινής όρασης με την ηλικία, μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Αν και τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στην ικανότητα του οφθαλμού να εστιάσει με ευκρίνεια σε αντικείμενα σε κοντινές αποστάσεις (δεν υπήρχαν επομένως διαφορές ως προς την προσαρμοστική ικανότητα), αυτή η τάση είναι πιθανό να οφείλεται σε διαφορές στην προτιμώμενη απόσταση ανάγνωσης ή το μήκος του χεριού (!), δηλαδή οι γυναίκες έχουν την τάση να εκπονούν κοντινές εργασίες (π.χ. ανάγνωση) πιο κοντά από ό, τι οι άνδρες.

Τα ευρήματα ενισχύουν την ανάγκη για πιο ενδελεχή έλεγχο όσο αφορά τη διόρθωση της πρεσβυωπίας στις γυναίκες. Είναι επίσης εμφανές ότι η πρεσβυωπία είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα και απαιτεί λύσεις προσαρμοσμένες για κάθε άτομο ανάλογα με το επάγγελμά του, το χώρο εργασίας αλλά και συμπεριφερικούς παράγοντες (π.χ. ανοχή στην θόλωση). Για αυτό  αποτελεί ανάγκη η διεξαγωγή μελετών που θα απομονώσουν τους διάφορους παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνισή της. Ειδικότερα, μελέτες που θα εξετάσουν την αλληλεπίδραση μεταξύ της προτιμώμενης απόστασης ανάγνωσης και της μεταβολής του εύρους προσαρμογής με την ηλικία για τους άνδρες και τις γυναίκες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον προσδιορισμό των βιολογικών / περιβαλλοντικών παραγόντων που παίζουν ρόλο στην εμφάνιση των πρεσβυωπικών συμπτωμάτων με την ηλικία.

* Hickenbotham A, Roorda A, Steinmaus, C., Glasser, A. (2012). Meta-analysis of sex differences in presbyopia. Invest Ophthalmol Vis Sci. 53(6) 3215-20

**Presbyopia: Origins, effects and treatment