Επιπτώσεις στην όραση από την υπεριώδη ακτινοβολία - Γυαλιά ηλίου

Ο ήλιος μας χαρίζει το ορατό φως (φωτόνια με μήκη κύματος μεταξύ 400 και 700nm) εμπλουτίζοντας τον οπτικό μας κόσμο και τις αισθητικές μας εμπειρίες, ενώ εκπέμπει και υπέρυθρη ακτινοβολία, υπεύθυνη για τη θερμότητα. Η ηλιακή ακτινοβολία περιέχει, όμως, την υπεριώδη ακτινοβολία (Ultraviolet-UV), η οποία διαχωρίζεται σε τρεις περιοχές στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα: την UVA (από 320 μέχρι 400 nm), την UVΒ (από 280 μέχρι 320 nm) και την UVC (από 100 μέχρι 280 nm), η οποία απορροφάται από την ατμόσφαιρα οπότε δεν φτάνει στην επιφάνεια  της γης.

Αν και οι κίνδυνοι από την έκθεση του δέρματος στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι αναγνωρισμένοι, οι τρόποι πρόληψης δεν επαρκούν για την οφθαλμική προστασία. Τα επίπεδα της οφθαλμικής έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία επηρεάζονται από παράγοντες όπως το υψόμετρο, η θέση και κατεύθυνση του ήλιου, οι αντανακλάσεις από τις γύρω επιφάνειες καθώς και τα ιδιαίτερα ανατομικά χαρακτηριστικά του κάθε προσώπου (σχήμα και χρώμα δέρματος, βλέφαρα, βλεφαρίδες). Φυσικοί μηχανισμοί όπως το κλείσιμο των βλεφάρων, η συστολή της κόρης σε συνθήκες έντονης ηλιοφάνειας αλλά και η ανατομία του προσώπου (φρύδια, βλέφαρα), περιορίζουν την ποσότητα του εισερχόμενου στα μάτια φωτός, προστατεύοντάς το ως ένα βαθμό από την ηλιακή ακτινοβολία. Υπο φυσιολογικές συνθήκες, προστασία παρέχουν και οι δομές του οφθαλμού (δακρυϊκή στιβάδα, υδατοειδές υγρό, κερατοειδής, κρυσταλλοειδής φακός, υαλώδες σώμα, χρωστική της ωχράς), καθώς «φιλτράρουν» φωτόνια μέσω της εκλεκτικής απορρόφησης, αποτρέποντας έτσι τη θερμική βλάβη του αμφιβληστροειδή.

Στον κερατοειδή, που αποτελεί την πρόσθια κι επομένως και την πιο εκτεθειμένη επιφάνεια του οφθαλμού, προσπίπτει (και σχεδόν απορροφάται) περίπου το 2-15% της UVB ακτινοβολίας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πλήθος παθολογικών καταστάσεων σε βάθος χρόνου (φλεγμονή του κερατοειδή, φωτο-κερατίτιδα, φωτο-επιπεφυκίτιδα, στεάτια και πτερύγια). Στον κρυσταλλοειδή φακό προσπίπτει ένα μικρό ποσοστό (2-4%) της UVB και περίπου το 40-60% της UVΑ ακτινοβολίας, επιταχύνοντας την εμφάνιση του καταρράκτη, πάθηση που μειώνει σημαντικά την όραση του ασθενή και χρίζει χειρουργικής επέμβασης για την αφαίρεσή του. Μικρότερο ποσοστό της UVA ακτινοβολίας φτάνει στον αμφιβληστροειδή, τον φωτοευαίσθητο χτώνα του οφθαλμού, αλλά αυτό ίσως είναι επώδυνο σε βάθος χρόνου σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες που δείχνουν ότι η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο αποτελεί έναν από τους βασικούς αιτιολογικούς παράγοντες της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς, της κυριότερης αιτίας τύφλωσης στο Δυτικο-Ευρωπαϊκό κόσμο.

Είναι προφανές ότι για την πλήρη προστασία του οφθαλμού είναι απαραίτητη η χρήση γυαλιών ηλίου με κατάλληλους απορροφητικούς φακούς που φιλτράρουν το 99-100 % της υπεριώδους ακτινοβολίας UV-A και UV-B και φέρουν πιστοποίηση από την ευρωπαϊκή κοινότητα (CE mark). Δυστυχώς, στην αγορά κυκλοφορούν μη-πιστοποιημένα γυαλιά ηλίου (εκτιμάται ότι αποτελούν το 50-60% των γυαλιών που εισάγονται στην Ελλάδα) που όχι μόνον δεν παρέχουν την απαιτούμενη προστασία, καθώς περιορίζουν μεγάλο ποσοστό του ορατού φάσματος αλλά όχι του υπεριώδους, αλλά αντιθέτως παρουσιάζουν οπτικές παραμορφώσεις και ατέλειες που επηρεάζουν την ευκρίνεια της όρασης και αλλοιώνουν τη χρωματική αντίληψη.

Για όσους έχουν έντονη φωτοφοβία, οδηγούν ή ασχολούνται με αθλήματα, πρόσθετη προστασία προσφέρουν τα γυαλιά ηλίου με με επιστρώσεις και πολωτικά φίλτρα που περιορίζουν στο ελάχιστο την ένταση της ανακλώμενης (από τη θάλασσα, το χιόνι ή την άσφαλτο του δρόμου) ηλιακής ακτινοβολίας. Ξεκούραση επίσης προσφέρουν τα γυαλιά ηλίου με φωτοχρωμικότητα, τα οποία παρέχουν αρκετή σκουρότητα σε φυσιολογικές συνθήκες φωτισμού και μεγαλύτερη σκουρότητα στην έντονη ηλιοφάνεια.

Εκτός απο την άμεση έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, εξίσου επικίνδυνη είναι η έμμεση έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία από το σκεδαζόμενο απο τα σύννεφα ή ανακλώμενο από το έδαφος ή τη θάλασσα φώς. Για το λόγο αυτό, ιδιαίτερα σημαντικό στα γυαλιά ηλίου, εκτός απο το υλικό κατασκευής του σκελετού (υποαλλεργικά, άφθαρτα, απο ανθρακονήματα ή τιτάνιο) είναι και ο σχεδιασμός τους. Η καμπυλότητα του σκελετού, θα πρέπει να ακολουθεί τις γραμμές του προσώπου ώστε να προστατεύει απο την άμεση (πλαϊνό και πάνω μέρος) ή την περιφερικά εισερχόμενη ακτινοβολία (ακτίνες ανακλώμενες από έδαφος/θάλασσα). Γυαλιά ηλίου με επίπεδη επιφάνεια, αφήνουν πρόσβαση σε ακτίνες φωτός, ικανές να προκαλέσουν οφθαλμικά προβλήματα, τα οποία μάλιστα παρουσιάζονται κυρίως στο ρινικό μέρος του κερατοειδή και του φακού. Για τους χρήστες γυαλιών ηλίου με υψηλή μυωπία, υπερμετρωπία ή αστιγματισμό, οι οποίοι συνήθως περιορίζονται στην επιλογή σκελετού, συστήνεται η χρήση φακών επαφής (με UV φίλτρα) σε συνδυασμό με γυαλιά ηλίου για ακόμη μεγαλύτερη προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία.

Τα τελευταία χρόνια, λόγω των δυσμενών κλιματικών αλλαγών, υπάρχουν ισχυρές επιδημιολογικές και πειραματικές ενδείξεις ότι η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για φλεγμονώδεις και κακοήθεις παθήσεις. Επίσης, η χρόνια έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (ακόμα και έμμεση) έχει συνδεθεί με ηλικιακές παθήσεις όπως ο καταρράκτης ή η εκφύλιση της ωχράς. Καθώς το 80% της απορρόφησης σε υπεριώδη ακτινοβολία συμβαίνει πριν από την συμπλήρωση του 18ου ηλικιακού έτους, είναι απαραίτητη η προστασία των οφθαλμών σε νεαρές ηλικίες και ιδιαίτερα σε παιδιά μικρότερα των 10 ετών, λόγω του αυξημένου μεγέθους της οφθαλμικής κόρης.

Καθώς η ανάγκη για προστασία απο την υπεριώδη ακτινοβολία είναι επιτακτική και η ενημερώσή μας σχετικά ανεπαρκής, λεπτομερείς οδηγίες, στοχευμένες σε κάθε περιοχή και εποχή του χρόνου θα πρέπει να δίνονται απο τους ειδικούς. Σε αντίθεση με το δέρμα μας το οποίο εκτίθεται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, τα μάτια μας είναι εκτεθειμένα στην ηλιακή ακτινοβολία καθόλη τη διάρκεια του έτους! Προσοχή θα πρέπει να δίνεται τις ώρες που ο ήλιος δύει ή ανατέλλει καθώς τότε σχηματίζει μικρότερες γωνίες με τη βλεμματική μας θέση, οπότε δεχόμαστε τη μέγιστη έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία. Τα πιστοποιημένα γυαλιά ηλίου καλής ποιότητας και σωστού σχεδισμού, εκτός απο αξεσουάρ μόδας είναι ένας αποτελεσματικός και άμεσος τρόπος προστασίας των οφθαλμών απο τις επιβλαβείς συνέπειες της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Σωτήρης Πλαΐνης, MSc, PhD^1,2, Ελένη Πουλερέ, MSc², Ορέστης Λουκαΐδης, MSc²

¹Ινστιτούτο Οπτικής και Όρασης (IVO), Πανεπιστήμιο Κρήτης (www.ivo.gr)

²Optical House, Ηράκλειο-Ρόδος (www.opticalhouse.gr)