Η Οπτομετρία σε άλλες χώρες της Ε.Ε.

Για να γίνει αντιληπτή η συνεισφορά των οπτομετρών στην υγειονομική περίθαλψη των οφθαλμών, αναφέρεται ότι στην Μ. Βρετανία αυτή την στιγμή είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα 10400 Οπτομέτρες, η εκπαίδευση (ανώτατη, δια-βίου) των οποίων διασφαλίζεται από το Βρετανικό Κολλέγιο των Οπτομετρών (British College of Optometrists) ενώ τα νομοθετημένα επαγγελματικά δικαιώματα τους από το Γενικό Συμβούλιο Οπτικής (General Optical Council) το οποίο αποτελεί τον θεσμοθετημένο φορέα και για τους 5300 εγγεγραμμένους Οπτικούς. Σε αντίθεση ο αριθμός των εγγεγραμμένων οφθαλμίατρων είναι 1400: αντιστοιχεί περίπου 1 οφθαλμίατρος για 43000 πολίτες, ενώ 1 οπτομέτρης για 5800 πολίτες. Υπάρχουν, επίσης και οι ορθοπτικοί (περίπου 1300), οι οποίοι ειδικεύονται στην διάγνωση παθήσεων που σχετίζονται με την οφθαλμοκινητικότητα (π.χ. στραβισμός, διπλωπία και αμβλυωπία). (βλ. το παρακάτω σχήμα παρουσιάζει τα ποσοστά κατανομής των επαγγελματιών στον τομέα της υγιεινής περίθαλψης της όρασης στην Μ. Βρετανία)


Παρόλο την αναγκαιότητα της Οπτομετρίας στον τομέα της υγιεινής περίθαλψης της όρασης, παρόμοια προβλήματα θεσμοθέτισης με αυτά της Ελλάδας αντιμετώπισσα πριν απο λίγα χρόνια και άλλες χώρες της Ε.Ε. Για παράδειγμα, στην Ισπανία, ως πρώτο βήμα για την αναγνώριση του επαγγέλματος της Οπτομετρίας αποτέλεσε η δημιουργία του Εθνικού κολλεγίου των Οπτικών και Οπτομετρών και στη συνέχεια η επίσημη αναγνώριση ολοκληρώθηκε με την θέσπιση πτυχίου 3ετούς φοίτησης στην οπτική και οπτομετρία ("Diplomado en Optica y Optometria") το οποίο είναι πανεπιστημιακού επιπέδου και παρέχεται σήμερα από 7 διαφορετικά Πανεπιστήμια. Ανάλογες είναι κοι οι εξελίξεις σε άλλες χώρες (Γαλλίας, Ιταλία). Να σημειωθεί ότι εδώ και λίγα χρόνια έχει ιδρυθεί η Ευρωπαική Ένωση Πανεπιστημιακών Σχολών Οπτικής κ’ Οπτομετρίας (AUESCO - Association of European Universities, Schools and Colleges of Optometry), που συντονίζεται από την Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Οπτικών και Οπτομετρών (ECOO) με σκοπό την οργάνωση της ευρωπαικής εκπαίδευσης στο αντικείμενο της οφθαλμικής οπτικής και οπτομετρίας.

Υπό την επίβλεψη της ECOO, δημιουργήθηκε και το Ευρωπαικό Δίπλωμα Οπτομετρίας, το οποίο αποτελείται από τρεις θεματικές ενότητες: (Α) Αντίληψη της όρασης, (Β) Διαχείρηση προβλημάτων όρασης και (Γ) Γενική υγεία και παθολογία της όρασης. Παράλληλα, με τη συλλογή των απαραίτητων δεδομένων από διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Οπτικής και Οπτομετρίας στην Ευρώπη, τo 2005 εκδόθηκε ένα πρότυπο πρόγραμμα σπουδών με σκοπό την κοινή επαγγελματική κατάρτιση και την ανταλλαγή εκπαιδευτικών και φοιτητών μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ, μία από τις βασικές κατευθύνσεις του άρθρου 48 της από το 1957 Συνθήκης της Ρώμης σχετικά με την «ελεύθερη διακίνηση των εργατών», και στην προκειμένη περίπτωση των φοιτητών και των επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται στον χώρο της Οπτικής και της Οπτομετρίας.

Πιο πρόσφατα (2005) το Αμερικάνικο Pennsylvania College of Optometry επεκτάθηκε στην Ευρώπη οργανώνοντας διαπανεπιστημιακά προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στην κλινική Οπτομετρία (MSc in clinical Optometry) σε συνεργασία με το Cardiff University της Μ. Βρετανίας, το νεο-δημιουργηθέν Τμήμα Οπτομετρίας στο Βερολίνο, το Baskerud University College της Νορβηγίας και το University of Danube – Krems της Αυστρίας με απώτερο σκοπό την κατοχύρωση του επαγγέλματος στην Κεντρική Ανατολική Ευρώπη.

Οι παραπάνω κινήσεις συμβαδίζουν με τις αυξημένες απαιτήσεις για δημιουργία στελεχών στο ευρύ φάσμα της υγιεινής περίθαλψης της όρασης με υψηλό επίπεδο κατάρτισης, ικανών να ακολουθήσουν σταδιοδρομία ως ελεύθεροι επαγγελματίες (π.χ. εξειδικευμένη παροχή υπηρεσιών σε οπτικά καταστήματα), σε νοσοκομεία (οφθαλμολογικές κλινικές), ιατρικά οφθαλμολογικά κέντρα (π.χ διαθλαστικά κέντρα για την διόρθωση της μυωπίας και του αστιγματισμού με laser – κέντρα κλινικής ηλεκτροδιάγνωσης οφθαλμολογικών παθήσεων) και ιδιωτικές επιχειρήσεις που σχεδιάζουν και αναπτύσουν συσκευές στους τομείς των επιστημών της Όρασης. Επίσης, με την συνεχή εξέλιξη και επαγγελματική εξειδίκευση έχουν δημιουργηθεί οι απαιτήσεις για έρευνα σε ένα ευρύ φάσμα της οφθαλμολογίας, της οπτικής του οφθαλμού (π.χ. ανάλυση και επεξεργασία εικόνας από το σύστημα όρασης), της τεχνολογίας που συνδέεται με την αντιμετώπιση διαθλαστικών ανωμαλιών του οφθαλμού και την πρόληψη, διάγνωση και αξιολόγηση των παθήσεων που προσβάλουν την όραση. Τέλος, τα τελευταία χρόνια ειδικό βάρος έχει δοθεί στην Εργονομία της Όρασης (εξειδικευμένες εφαρμογές της όρασης σε καθημερινές ενασχολήσεις του ανθρώπου, π.χ. οδήγηση, πλοήγηση, αθλητισμός).

Η Οπτομετρία στην Ελλάδα σήμερα

Είναι αναγκαίο να σημειωθεί ότι αυτή την στιγμή (ακαδημαϊκό έτος 2006-07) στην Ελλάδα δεν υπάρχει κρατική σχολή αποκλειστικά για το αντικείμενο της «Οπτομετρίας», παρά μόνο για την «Οπτική». Ο κυριότερος λόγος είναι ότι δεν υπάρχει σαφές νομικό πλαίσιο που να αναγνωρίζει και να κατοχυρώνει την άσκηση του επαγγέλματος του οπτομέτρη από το ελληνικό κράτος: το μόνο σίγουρο είναι ότι οι Οπτικοί στην Ελλάδα δεν μπορούν να ασκήσουν Οπτομετρία. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται ένα τεράσιο κενό στο γνωστικό αντικείμενο της πρωτοβάθμιας υγιεινής περίθαλψης της όρασης, το οποίο δεν μπορεί να καλυφθεί από τους Οπτικούς και από τους Οφθαλμίατρους. Ως αντίκτυπο η Ελλάδα, για παράδειγμα, παρουσιάζει το μικρότερο ποσοστό χρηστών Φακών Επαφής και την ισχνότερη «συνταγογράφηση» και εφαρμογή βοηθημάτων χαμηλής όρασης σε ηλικιωμένους που πάσχουν αμφιβληστροειδοπαθειών.

Πάντως, οι Έλληνες απόφοιτοι «Οπτομέτρες» από σχολές του εξωτερικού έχουν ως επί το πλείστον αναγνωριστεί ως Οπτικοί, ώστε να μπορούν να εξασκούν το επάγγελμα του Οπτικού (στις περισσότερες περιπτώσεις στους απόφοιτους Τμημάτων Οπτομετρίας στην Μ.Βρετανία παραχωρείται αυτόματα άδεια άσκησης επαγγέλματος Οπτικού). Πάντως, εδώ και μερικά χρόνια το συνδικαλιστικό όργανο των Οπτικών έχει μετονομαστεί σε «Πανελλήνια Ένωση Οπτικών και Οπτομετρών» με σκοπό να «στεγάσει» και τους Οπτομέτρες, απόφοιτους από σχολές του εξωτερικού.

Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ότι πρόσφατα (ΠΔ 222/06, 19 Οκτωβρίου 2006) το μοναδικό τμήμα Οπτικής στο ΤΕΙ Αθηνών μετανομάστηκε με απόφαση του Συμβουλίου Ανώτατης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΣΑΤΕ) σε Τμήμα «Οπτικής και Οπτομετρίας» ενώ ταυτόχρονα εγκρίθηκε πρόταση για ίδρυση ενός δεύτερου Τμήματος «Οπτικής και Οπτομετρίας» στο Παράρτημα του ΤΕΙ Πάτρας στο Αίγιο με στόχο να λειτουργήσει από το Ακαδημαϊκό Έτος 2007-2008.

Βέβαια, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η αλλαγή στην ονομασία του Τμήματος στην Αθήνα δεν φαίνεται να συνοδεύεται από τις απαιτούμενες αλλαγές στην τεχνογνωσία και στο Πρόγραμμα Σπουδών (η Οπτομετρία απαιτεί εκπαίδευση σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας, όπως Νοσοκομεία και κλινικές). Επιπλέον, η πρόταση για τη δημιουργία δεύτερου Τμήματος πήρε σάρκα και οστά με το σχετικό προεδρικό διάταγμα με αριθμό 226 που δημοσιεύθηκε στο υπ' αριθμόν 227 φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης, χωρίς να έχει κατατεθεί σχετικό Πρόγραμμα Σπουδών και ολοκληρωμένη πρόταση μελέτης και εφαρμογής. Είναι κατανοητό ότι η προώθηση δημιουργίας Τμημάτων όπου απουσιάζει οιαδήποτε υποστηρικτική υποδομή (π.χ. Πανεπιστημιακή κλινική Οφθαλμολογίας ή ερευνητικά ινστιτούτα που άπτωνται του αντικειμένου) δεν βασίζεται σε αντικειμενικά και επιστημονικά κριτήρια και ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας νέων θνησιγενών τμημάτων σε ένα αντικείμενο με μεγάλες απαιτήσεις αλλά και μεγάλες επαγγελματικές προοπτικές.

Η εξέλιξη της νομοθεσίας σχετικά με το επάγγελμα του «Οπτικού»

Ο νόμος που ισχύει αυτή τη στιγμή για την άσκηση του επαγγέλματος του Οπτικού είναι σε ισχύ από το 1979 [Ν. 971/1979 (ΦΕΚ Α΄ 223/22-9-1979) «Περί ασκήσεως του επαγγέλματος του οπτικού και καταστημάτων οπτικών ειδών»]. Ο νόμος περιέγραφε τις επαγγελματικές ικανότητες των οπτικών, οι οποίοι απέκτησαν επαγγελματική εμπειρία με το πέρασμα του χρόνου, ήταν δηλαδή εμπειρικοί οπτικοί.

Αργότερα, το 1989, μετά την ίδρυση του πανεπιστημιακού Τμήματος Οπτικής στο ΤΕΙ Αθηνών, πραγματοποιήθηκε η επίσημη αναγνώριση του επαγγέλματος [Π.Δ. 83/1989 (ΦΕΚ Α΄ 37/7-2-1989): «Επαγγελματικά δικαιώματα πτυχιούχων των τμημάτων: α) Αισθητικής, β) Οδοντοτεχνικής, γ) Εργοθεραπείας, δ) Δημόσιας Υγιεινής, ε) Οπτικής της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΤΕΙ)»]. Πιο πρόσφατα αναπροσαρμόστηκαν και τα δικαιώματα άσκησης επαγγέλματος Οπτικού σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας 89/48 του νόμου Ν. 2646/1998 και του Π.Δ. 165/2000 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με το Π.Δ. 385/2002 [βλ. Ν. 2646/1998 (ΦΕΚ Α΄ 236/20-10-1998): «Ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και άλλες διατάξεις. Κεφάλαιο Δ΄ (Λοιπές και μεταβατικές διατάξεις) (σελίδα 3467) Άρθρο 27: Τροποποίηση και συμπλήρωση του Ν. 991/1979: Ρύθμιση επαγγελμάτων υγείας. Άδεια οπτικού»].

Το αντικείμενο της Οπτομετρίας

Η όραση αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αισθήσεις του ανθρώπου. Η συμμετοχή της στις καθημερινές απασχολήσεις (εργασία, οδήγηση, αθλητισμός, τέχνες) είναι σημαντική. Στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου όλα γύρω μας «κινούνται» σε γρήγορους ρυθμούς, πιστεύεται ότι το 80% των ερεθισμάτων που δέχεται ο άνθρωπος αφορά την αίσθηση της όρασης. Επομένως, η διατήρηση ευκρινούς όρασης σε όλη την διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που συντελούν στην άρτια ποιότητα ζωής του. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ο άνθρωπος μέσω της εξέλιξης ανέπτυξε ικανότητες όρασης, όπως η έγχρωμη όραση, για την ανίχνευση αντικειμένων στη φύση που ειδάλλως δεν θα ήταν αντιληπτά (είναι εμφανές στη διπλανή εικόνα ότι το μπλε λουλούδι είναι διακριτό μόνο από ένα "θηρευτή" που έχει έγχρωμη όραση).

Είναι συνεπώς κατανοητό ότι το προφίλ των ανθρώπων που ενασχολούνται με την φροντίδα και υγειονομική περίθαλψη των οφθαλμών και γενικά της όρασης (οι Οπτικοί, οι Οπτομέτρες και οι Οφθαλμίατροι) απαιτεί επαγγελματισμό, ακρίβεια και επικοινωνία με τον ασθενή με απώτερο σκοπό την διατήρηση ευκρινούς όρασης που συντελεί στην άρτια ποιότητα ζωής του.

Το επάγγελμα του Οπτικού σχετίζεται με την επιλογή και εφαρμογή κατάλληλων σκελετών οράσεως και την κατεργασία, επιφανειακή επεξεργασία και εφαρμογή διορθωτικών φακών οράσεως και γυαλιών ηλίου με βάση τις εξατομικευμένες ανάγκες των πελατών. Έχουν επίσης την δυνατότητα να εφαρμόζουν φακούς επαφής σε πάσχοντες από διαθλαστικές ανωμαλίες της οράσεως. Οι πτυχιούχοι Οπτικοί μπορούν να εργαστούν ως ελεύθεροι επαγγελματίες ιδρύοντας δικό τους κατάστημα πώλησης οπτικών ειδών, ως υπάλληλοι σε καταστήματα ή σε βιομηχανίες οπτικών ειδών, και, τέλος, ως ακαδημαικό προσωπικό στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκοσμίου Οργανισμού Οπτομετρών (World Council of Optometry), που αποτελεί την παγκόσμια ομοσπονδία των εθνικών οργανώσεων οπτομετρών, η οπτομετρία αποτελεί αυτόνομο επάγγελμα στον χώρο της Υγείας με εξειδικευμένη εκπαίδευση και κανονισμούς, επίσημα αναγνωρισμένο και κατοχυρωμένο σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Μ. Βρετανία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Ισπανία κτλπ. Να σημειωθεί ότι εδώ και λίγα χρόνια έχει δημιουργηθεί και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Οπτομετρίας και Οπτικής (ECOO-European Council of Optometry and Optics) που αποτελεί την συνομοσπονδία των εθνικών φορέων που εκπροσωπούν του Οπτικούς και τους Οπτομέτρες σε 25 χώρες της Ευρώπης. Οι οπτομέτρες αποτελούν εκπαιδευμένους επαγγελματίες που ασκούν πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη των οφθαλμών, αξιολογούν την ύπαρξη ή όχι διαθλαστικού σφάλματος και την ανάγκη χρήσης οφθαλμικών γυαλιών, φακών επαφής και άλλων οπτικών βοηθημάτων, ενώ παράλληλα συνδράμουν στην πρόληψη, διάγνωση και αξιολόγηση οφθαλμολογικών παθήσεων και την αποκατάσταση διαταραχών του συστήματος όρασης. Επίσης έχουν την δυνατότητα να χορηγούν συνταγές για ορισμένα οφθαλμικά φάρμακα. Να σημειωθεί ότι μια πλήρης οφθαλμολογική εξέταση μπορεί να αποκαλύψει άλλες παθολογικές καταστάσεις όπως ο διαβήτης και η υπέρταση. Στην Μ.Βρετανία η φοίτηση των οπτομετρών είναι τριετής, ενώ για την αποφοίτησή τους είναι απαραίτητη η εκπόνηση πρακτικής εκπαίδευσης σε κλινικές/νοσοκομεία και οπτικά καταστήματα για ένα έτος. Οι οπτομέτρες από την στιγμή που αποφοιτήσουν έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν σταδιοδρομία στον ιδιωτικό τομέα, σε οφθαλμολογικές κλινικές, νοσοκομεία, σε έρευνα / εκπαίδευση και την ευκαιρία να εξειδικευτούν σε ειδικές παροχές, όπως οι θεραπευτικοί φακοί επαφής, η χαμηλή όραση, και η αθλητική όραση.

Είναι εμφανές ότι το επάγγελμα της Οπτομετρίας αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των οπτικών και των χειρουργών οφθαλμιάτρων, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ασχολούνται αποκλειστικά με την αντιμετώπιση «δύσκολων» οφθαλμολογικών περιστατικών και την εφαρμογή φαρμακευτική και χειρουργική αντιμετώπιση παθήσεων του οφθαλμού για την αποκατάσταση της όρασης. Είναι βέβαιο, ότι ο χώρος έχει ανάγκη από περισσότερους επαγγελματίες, γνώστες ειδικευμένων εφαρμογών, ιδιαίτερα λόγω της συνεχούς αύξησης των παιδιών με διαθλαστικό σφάλμα και κυρίως μυωπία και στο μεγαλύτερες ανάγκες των πρεσβυώπων σήμερα και ηλικιωμένων ασθενών με παθήσεις της ωχράς που χρίζουν περίθαλψης.

Όραση - οφθαλμός - οπτομετρία

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι θεωρούσε την όραση ως την ύψιστη αίσθηση του ανθρώπου, πιστεύοντας ότι τα μάτια μας είναι τα πιο αλάνθαστα αισθητήρια όργανα, τα οποία και παρέχουν άμεσα και ακριβή εμπειρικά δεδομένα. Με αυτό τον τρόπο, για τον Λεονάρντο, κάθε ορατό φαινόμενο γινόταν αντικείμενο της γνώσης, εξισώνοντας την όραση με την αισθητηριακή και νοητική γνώση.

«The eye is the master of astronomy. It makes cosmography. It advises and corrects all human arts....The eye carries men to different parts of the world. It is the prince of mathematics....it has created architecture, and perspective, and divine paintings....it has discovered navigation».

«Ο οφθαλμός (η όραση) είναι ο αφέντης της αστρονομίας. Κατασκευάζει κοσμογραφία. Συμβουλεύει και διορθώνει όλες τις αθρώπινες τέχνες... Ο οφθαλμός (η όραση) ταξιδεύει τους ανθρώπους σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι ο πρίγκιπας των μαθηματικών....Έχει δημιουργήσει την αρχιτεκτονική, την προοπτική και τα θεσπέσια έργα ζωγραφικής....Έχει ανακαλύψει την πλοήγηση».
Leonardo da Vinci (1459-1519)