Έκλειψη του ηλίου: μέτρα ασφαλείας για να την απολαύσουμε χωρίς να θέτουμε σε κίνδυνο τα μάτια μας

Ποια μέτρα ασφαλείας πρέπει να πάρουμε κατά την διάρκεια της (μερικής) έκλειψης ηλίου που θα συμβεί στις 20 Μαρτίου;

Η προηγούμενη έκλειψη ήταν ολική και συνέβηκε την 29η Μαρτίου 2006, με το ποσοστό κάλυψης να είναι πάνω από 95% στις νοτιο-ανατολικές περιοχές της Ελλάδος). Για αυτό είναι αναμενόμενο ότι αρκετοί θα θελήσουν να παρατηρήσουν αυτό το φαντασμαγορικό φαινόμενο. Η παρατήρηση, όμως, του ήλιου χωρίς κατάλληλη προστασία εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους τραυματισμού του αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού.  Βέβαια καταλαβαίνουμε ότι η μερική έκλειψη είναι πιο επικίνδυνη για τα μάτια μας από την ολική, μια και θα εκτεθούν σε περισσότερο ηλιακό φως!

Ολική έκλειψη, Ηράκλειο Κρήτης (29 Μαρτίου 2006) - φωτογραφίες από το "αρχείο" του ΜΠΣ Οπτική και Όραση.

Υπάρχουν δύο μηχανισμοί με τους οποίους μπορεί να τραυματιστεί ο αμφιβληστροειδής: (α) μέσω θερμικής βλάβης λόγω απορρόφησης φωτεινής ενέργειας από τις εσωτερικές στιβάδες του αμφιβληστροειδή και (β) μέσω φωτοχημικής βλάβης η οποία προκαλείται από την υπεριώδη ακτινοβολία (χαμηλά μήκη κύματος) που περιέχει το ηλιακό φως. Η δεύτερη διαδικασία οδηγεί συνήθως σε βλάβη γνωστή ως ηλιακή αμφιβληστροειδοπάθεια και έχει διαπιστωθεί σε ανθρώπους που παρατηρούσαν τον ήλιο χωρίς κατάλληλο φίλτρο κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης.

Διάφοροι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τον βαθμό ευπάθειας σε ηλιακή αμφ/πάθεια (το μέγεθος της κόρης του οφθαλμού, το διαθλαστικό σφάλμα, τα επίπεδα φωτισμού, οι ατμοσφαιρικές συνθήκες, το πάχος της στιβάδας του όζοντος κ.ά.). Ευπαθείς ομάδες για ηλιακή αμφιβληστροειδοπάθεια είναι τα παιδιά και οι έφηβοι, άνθρωποι που παρουσιάζουν δυστροφίες του αμφιβληστροειδή, αλμπινισμό ή που έχουν υποστεί εγχείρηση καταρράκτη, ασθενείς που λαμβάνουν φωτοευαίθητες ουσίες στα πλαίσια φαρμακευτικής αγωγής και χρήστες αλκοόλ και ναρκωτικών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι βλάβες στον αμφιβληστροειδή συμβαίνουν χωρίς κανένα αίσθημα πόνου ή ενόχλησης, ενώ τα αποτελέσματα στην όραση γίνονται αισθητά αρκετές ώρες ή και μέρες μετά από το συμβάν και περιλαμβάνουν μείωση της οπτικής οξύτητας, «κεντρικά σκοτώματα» στο οπτικό πεδίο, αλλοίωση της έγχρωμης όρασης και παραμόρφωση των ευθείων γραμμών. Κατά την εξέταση του αμφιβληστροειδή ο οφθαλμίατρος θα παρατηρήσει ένα κεντρικό κίτρινο στίγμα που περιβάλλεται από ένα κοκινωπό φωτοστέφανο που στις άκρες του αλλάζει βαθμιαία χρώση. Συχνά η όραση επανέρχεται μετά από μερικές εβδομάδες ή 2-3 μήνες, αλλά έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις με μόνιμα προβλήματα.

                Αλλοιώσεις στον αμφιβληστροειδή μετά από εκτεταμένη παρατήρηση του ήλιου. Παρατηρήστε ότι οι αλλοιώσεις σχηματίζουν ένα δακτύλιο, ενδεικτικό ότι ο παθών παρατηρούσε τον ήλιο κατά την έκλειψη (ακόμα και αν το 99% της επιφάνειας του ηλιακού δίσκου κρύβεται πίσω από τη Σελήνη, το 1% έχει αρκετή ένταση για να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στην όραση)  

Δεν υπάρχει καμμία θεραπεία για την ηλιακή αμφιβληστροειδοπάθεια. Για αυτό είναι απαραίτητο να γίνει κάθε προσπάθεια για την πρόληψη, και κυρίως για τα παιδιά που πρέπει να βρίσκονται υπό συνεχή επιτήρηση.

Πρέπει να δωθεί ιδιαίτερη σημασία στην τήρηση των ορθών μέτρων προστασίας για όσους θελήσουν να παρατηρήσουν την έκλειψη. Ποτέ δεν πρέπει να κοιτάζουμε τον δίσκο του Ήλιου με γυμνό μάτι. Ακόμα και αν το 99% της επιφάνειας του ηλιακού δίσκου κρύβεται πίσω από τη Σελήνη, το 1% έχει αρκετή ένταση για να προκαλέσει σοβαρή ζημιά στην όραση. Κιάλια και τηλεσκόπια δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Επίσης δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αυτοσχέδια μέσα, όπως καπνισμένο γυαλί, μαυρισμένο φωτογραφικό φιλμ, τυχαία γυαλιά ηλεκτροκόλλησης, CDs γιατί δεν παρέχουν την κατάλληλη προστασία. Οι υπεριώδεις και υπέρυθρες ακτίνες του ηλίου διαπερνούν αυτά τα υλικά, και είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν μόνιμες βλάβες στα μάτια ακόμη και με πολύ σύντομη παρατήρηση.

Ο ασφαλής τρόπος παρατήρησης γίνεται με τη χρήση ειδικού ηλιακού φίλτρου, συνήθως κατασκευασμένου από αργιλιούχο πολυεστέρα είναι ευρέως διαθέσιμο, και συμβαδίζει με με τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας φέροντας την σφραγίδα CE. Υπάρχουν και απλές κατασκευές γυαλιών ηλίου με χαρτονένιο σκελετό και κατάλληλο φίλτρο. Και σε αυτή την περίπτωση όμως θα πρέπει να δοθεί η απαραίτητη προσοχή: τα γυαλιά είναι πιθανόν να μην εφαρμόζουν καλά στα πρόσωπα όλων των παιδιών γιατί κυκλοφορούν σε μία μόνο διάσταση, ενώ επιφανειακές εκδορές των φίλτρων μπορεί να επιτρέψουν την διέλευση επικίνδυνης για τον οφθαλμό ακτινοβολίας. Ένα γυαλί ηλίου καλής ποιότητας με πολλαπλά φίλτρα ίσως εξασφαλίζει μεγαλύτερη προστασία από τα γυαλιά μιας χρήσης με χαρτονένιο σκελετό. Για την φωτογράφηση της έκλειψης επίσης απαιτείται ειδικό ηλιακό φίλτρο που μπορεί να προσαρμοστεί σε φωτογραφικούς φακούς. Για τη φωτογράφηση είναι απαραίτητη η χρήση τηλεφακού ώστε ο ήλιος να έχει αρκετά μεγάλη διάμετρο στο καρέ.

Ως εναλλακτική λύση της άμεσης παρατήρησης τέλος, προτείνεται και η παρατήρηση με προβολή. Ο απλούστερος τρόπος για να κάνετε κάτι τέτοιο είναι να φτιάξετε μια οπή μεγέθους 2 χιλιοστών σε μία χάρτινη επιφάνεια και να προβάλλετε το είδωλο του ήλιου σε μια δεύτερη επιφάνεια τοποθετημένη ένα μέτρο μακριά.